Vụ tai nạn hạt nhân Chernobyl năm 1986 không chỉ để lại một thảm họa phóng xạ, mà còn gieo rắc những hiểm họa sức khỏe tiềm tàng khôn lường.
Khu vực cách ly Chernobyl, nơi ô nhiễm phóng xạ và kim loại nặng vẫn tồn tại dai dẳng, đã trở thành một phòng thí nghiệm tự nhiên, cho phép các nhà khoa học nghiên cứu tác động lâu dài của ô nhiễm môi trường lên hệ gen của các loài sinh vật. Trọng tâm của nghiên cứu này là loài chó, những sinh vật kiên cường vẫn sinh sống trong vùng đất hoang tàn này.
Một nhóm nghiên cứu từ Đại học tiểu bang Bắc Carolina và Trường Y tế Công cộng Mailman thuộc Đại học Columbia đã khám phá ra một sự khác biệt di truyền đáng chú ý giữa hai quần thể chó sống cách nhau chỉ 16 km. Một nhóm sống gần nhà máy điện hạt nhân, trong khi nhóm còn lại sống tại thành phố Chernobyl. Khám phá này đặt ra câu hỏi về cách tiếp xúc lâu dài với các chất ô nhiễm độc hại ảnh hưởng thế nào đến chiến lược sinh tồn và để lại dấu ấn trên bản đồ di truyền của chúng.
Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích DNA của những chú chó này, từ cấp độ nhiễm sắc thể đến từng nucleotide riêng lẻ. Mục tiêu là tìm kiếm các dấu hiệu tổn thương tích lũy, đặc biệt là ở những đoạn gen liên quan đến việc sửa chữa DNA, nơi các đột biến có hại có thể xuất hiện. Mặc dù kết quả ban đầu không cho thấy đột biến rõ ràng nào liên quan trực tiếp đến phóng xạ, các nhà khoa học vẫn đặt giả thuyết rằng việc tiếp xúc với mức độ phóng xạ thấp trong nhiều thế hệ có thể tạo ra những thay đổi tinh vi trong hoạt động của gen.
Một giả thuyết khác được đưa ra là chỉ những chú chó khỏe mạnh nhất mới có thể sinh sản thành công trong môi trường khắc nghiệt của Chernobyl sau vụ tai nạn. Điều này đặt ra câu hỏi liệu những cá thể sống sót này đã mang sẵn những đặc điểm di truyền giúp chúng chống chọi với các mối đe dọa, hay sự thích nghi này là kết quả của quá trình tiến hóa nhanh chóng dưới áp lực chọn lọc khắc nghiệt.
Nghiên cứu này không chỉ giới hạn trong việc tìm hiểu ảnh hưởng của phóng xạ. Các nhà khoa học cũng đang xem xét tác động của các chất ô nhiễm khác, bao gồm chì và thuốc trừ sâu, lên cấu trúc di truyền của loài chó. Họ tin rằng việc nghiên cứu những loài động vật đồng hành như chó có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về những rủi ro sức khỏe mà con người có thể phải đối mặt khi sống trong môi trường ô nhiễm.
Bài học rút ra từ những chú chó Chernobyl có thể được áp dụng cho các cộng đồng dân cư trên toàn thế giới đang phải đối mặt với phơi nhiễm độc hại. Việc xác định các dấu hiệu di truyền cho thấy khả năng phục hồi cao hơn có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách con người phản ứng với các chất ô nhiễm trong môi trường sống của họ và từ đó phát triển các chiến lược bảo vệ sức khỏe cộng đồng hiệu quả hơn. Nghiên cứu này, được công bố trên tạp chí PLoS ONE, tiếp tục được tiến hành trong bối cảnh khu vực vẫn bất ổn về chính trị, tạo ra những rào cản hậu cần cho dự án. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu hy vọng rằng việc thu thập dữ liệu liên tục sẽ làm sáng tỏ hơn nữa cách các yếu tố môi trường đa dạng tác động đến các sinh vật sống qua nhiều thế hệ.
https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.ade2537
