VŨ QUỐC NAM
Hôm nay, tôi muốn cùng quý vị suy ngẫm về một sự thay đổi đáng chú ý trong thế giới mạng xã hội, cụ thể là Facebook. Từ một nền tảng kết nối bạn bè, chia sẻ thông tin, Facebook đang dần chuyển mình thành một… cái chợ online khổng lồ. Liệu đây có phải là bước tiến hóa tất yếu, hay là một bước đi sai lầm của gã khổng lồ công nghệ này?
Hồi xưa, Craigslist là một trang rao vặt trực tuyến rất phổ biến. Giao diện trông thô sơ của Craigslist giống như một bức phù điêu cổ xưa so với thế giới đầy màu sắc của Facebook ngày nay. Nhưng nếu bạn chuyển sang Chợ Facebook (Facebook Marketplace), với những hình ảnh hàng hóa được chụp trong những căn hầm xám xịt, bạn sẽ thấy sự tương đồng kỳ lạ.
Người Việt mình rất thích xem rao vặt, và cũng thích quảng cáo rao vặt Những ai chưa quen dùng Facebook thì cứ phải bỏ tiền để đăng rao vặt trên các báo như Viễn Đông, Người Việt, vv… Nhưng có lẽ giới trẻ sau này lên thẳng Facebook để quảng cáo rao vặt hoàn toàn miễn phí. Không tin các bạn vào các Facebook Groups như Người Việt Cali, Người Việt Little Saigon, hoặc Cali Ẩm Thực Việt, vv… tất cả các trang này cộng lại có khoảng trên 500 ngàn thành viên sống quanh vùng Quận Cam và cùng nhau mời chào nhau mua bán các món linh tinh, rau củ, chè, cháo, cơm, phở, vv… hẹn chỗ đến lấy. Các groups này tưng bừng nhộn nhịp mỗi ngày cả ngàn tin nhắn vui ghê luôn.
Dưới đây là một tin nhắn vừa hiện lên trên dòng sự kiện của Cali Ẩm Thực Việt, đủ cả hình ảnh và địa chỉ. Không biết đây là quảng cáo hay là một chia sẻ của Admin. Chắc là quảng cáo dùm.
Xem qua các trang khác của dân Mỹ thì cũng đầy những quảng cáo kiểu nửa như vậy. Tôi thử tìm kiếm và thấy một bài đăng bán bộ dụng cụ tập thể dục với giá cũ 2.500 đô la được gạch bỏ và thay bằng giá mới 50 đô la. Thật khó tin! Giữa những bài đăng quảng cáo tràn lan và những tin nhắn rác, việc tìm kiếm một món hàng ưng ý trên Chợ Facebook cũng chẳng khác gì mò kim đáy bể.
Facebook từng hứa hẹn sẽ kết nối mọi người. Nhưng thực tế, “kết nối” ở đây dường như chỉ là một phương tiện để bán hàng. Năm 2009, Facebook giới thiệu nút “Thích”, và nhanh chóng nhận ra tiềm năng thu thập dữ liệu về sở thích của người dùng để bán cho các nhà quảng cáo. Nút “Thích” tưởng chừng vô hại ấy, thứ khiến chúng ta liên tục tải lại trang để đếm số lượt thích từ bạn bè, thực chất lại là một công cụ tiếp thị trá hình. Và khi bạn bước vào Chợ Facebook, lớp mặt nạ này được gỡ bỏ hoàn toàn.
Tuy nhiên, dù quyền lực đến đâu, các nền tảng mạng xã hội cũng không thể kiểm soát hoàn toàn hành vi của người dùng. Minh chứng rõ ràng nhất là sự xuất hiện của các nhóm “Mua bán miễn phí” trên Facebook, nơi mọi người trao đổi đồ đạc mà không cần tiền bạc. Vợ tôi, một “bậc thầy” trong việc trao đổi với hàng xóm, đã kết bạn được với rất nhiều người thông qua các nhóm này. Những cuộc gặp gỡ để trao đổi đồ đạc đã dẫn đến những buổi chơi chung ở sân chơi, và từ đó, những mối quan hệ bạn bè được hình thành. Điều này cho thấy, những nhóm hoạt động trái ngược với bản chất thương mại của Facebook lại chính là những nhóm hiệu quả nhất trong việc kết nối con người.
Facebook hứa hẹn kết nối mọi người để bán hàng cho họ; giờ đây, mọi người lại đang cho đi đồ đạc để kết nối với nhau. Đây quả là một nghịch lý thú vị. Có lẽ, chúng ta nên dành ít thời gian hơn cho bảng tin cá nhân và dành nhiều thời gian hơn cho việc giao lưu với hàng xóm láng giềng.
Theo một báo cáo, tính đến năm 2023, Chợ Facebook đã có 1,2 tỷ người mua hàng tháng, vượt qua cả eBay. Ước tính có khoảng 16% người dùng Facebook hàng tháng chỉ truy cập nền tảng này để sử dụng Chợ. Đại dịch COVID-19 và lạm phát đã góp phần thúc đẩy xu hướng này, khi hàng hóa mới trở nên đắt đỏ và khan hiếm hơn, hàng hóa đã qua sử dụng trở nên hấp dẫn hơn. Đồng thời, Facebook cho biết Chợ đang ngày càng phổ biến với người dùng trẻ tuổi, một nhóm đối tượng đã dần rời bỏ nền tảng này. Có lẽ, việc cuộn lướt vô tận trên Chợ Facebook khiến họ nhớ đến trải nghiệm tương tự trên TikTok hay Instagram.
Vậy, Facebook đang trở thành Craigslist thứ hai? Liệu đây có phải là tương lai của mạng xã hội? Tôi xin nhường câu trả lời cho quý độc giả.
