Vào ngày 16/4 vừa qua, ông Lý Thành Cương (Li Chenggang) đã được bổ nhiệm làm Trưởng đoàn đàm phán thương mại mới của nước này. TYTNT đã có bài báo phân tích về sự kiện này. Bạn có thể đọc thêm ở đây.
Sự thay đổi nhân sự quan trọng
Ông Lý Thành Cương thay thế ông Vương Thụ Văn (Wang Shouwen), một nhân vật chủ chốt trong ngoại giao thương mại của Trung Quốc kể từ năm 2018, giai đoạn chứng kiến cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung giai đoạn một. Ông Lý trước đây là Đại diện thường trực của Trung Quốc tại Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Vậy tại sao sự bổ nhiệm này lại thu hút sự chú ý rộng rãi như vậy?
Điều này không chỉ vì năng lực của người mới mà còn vì thông điệp chiến lược rộng lớn hơn mà nó gửi đi. Trung Quốc dường như đang điều chỉnh lại các ưu tiên thương mại của mình vào một thời điểm quan trọng của kinh tế toàn cầu.
Không chỉ là về Mỹ?
Một số nhà phân tích có thể diễn giải sự thay đổi này là sự chuẩn bị cho các cuộc đàm phán thương mại có thể được nối lại với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tác giả Hao Nan, nghiên cứu viên tại Viện Charhar và là học giả (2024–2025) của Học viện Đàm phán Kiểm soát Vũ khí. trong bài báo trên tờ Nikkei Asia lại đưa ra một góc nhìn khác. Việc bổ nhiệm ông Lý Thành Cương, người có nền tảng vững chắc về pháp lý và kinh nghiệm đàm phán đa phương tại WTO thay vì các cuộc đàm phán song phương Mỹ-Trung mang màu sắc chính trị, có thể cho thấy một điều lớn hơn: Trung Quốc đang tăng cường xoay trục sang cam kết thương mại đa phương và hội nhập kinh tế khu vực.
Vậy, mục tiêu của Trung Quốc là gì? Theo nhà phân tích Hao Nan, Bắc Kinh dường như muốn đẩy nhanh tiến độ hàng loạt hiệp định thương mại tham vọng, qua đó có thể định hình cấu trúc thương mại toàn cầu theo hướng có lợi cho mình và đạt được vị thế đa phương cho phép họ có quyền lực thiết lập quy tắc.
Bằng chứng cho sự thay đổi
Hao Nan đưa một số số liệu để chứng minh cho nhận định này:
- Mạng lưới FTA mở rộng: Tính đến tháng 1 năm 2025, Trung Quốc đã ký 23 Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) với 30 quốc gia và khu vực, chiếm khoảng 1/3 tổng kim ngạch ngoại thương. Con số này tăng đáng kể so với 14 FTA vào tháng 1 năm 2016. Các FTA này đã giúp giảm rào cản thương mại và ổn định khối lượng giao dịch.
- Tăng trưởng xuất khẩu và Thặng dư kỷ lục: Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Trung Quốc đạt 3,57 nghìn tỷ USD, tăng 5,9% so với năm trước. Thặng dư thương mại đạt mức kỷ lục 992,2 tỷ USD.
- Giảm phụ thuộc vào Mỹ: Điều đáng chú ý là sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ đã giảm đáng kể. Bài báo nêu rõ, vào nửa đầu năm 2024, Mỹ đã tụt từ đối tác thương mại lớn nhất xuống vị trí thứ ba của Trung Quốc, sau ASEAN và Liên minh châu Âu (EU).
- Tầm quan trọng của thị trường phi phương Tây: Hiện tại, các thị trường phi phương Tây (chủ yếu là các nước Nam Bán cầu – Global South) chiếm khoảng 2/3 tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc.
Các mặt trận đàm phán chính
Với chuyên môn của mình, ông Lý Thành Cương được kỳ vọng sẽ đóng vai trò quan trọng trong nhiều sáng kiến thương mại đang diễn ra. Bài báo nêu bật một số điểm chính:
- FTA Trung-Nhật-Hàn: Sau 5 năm gián đoạn, cuộc họp bộ trưởng thương mại ba bên đã được nối lại vào tháng 3, tái khẳng định cam kết về một FTA toàn diện, tiêu chuẩn cao. Mối lo ngại chung về khả năng quay trở lại của các mối đe dọa thuế quan từ Mỹ (nếu ông Trump tái đắc cử) được cho là động lực thúc đẩy mới. Bài báo nhận định, nếu thành công, hiệp định này có thể củng cố Đông Bắc Á thành một khối kinh tế vững chắc.
- Nâng cấp FTA ASEAN-Trung Quốc (ACFTA 3.0): Ra mắt lần đầu năm 2002, ACFTA là FTA đầu tiên của Trung Quốc. Phiên bản 3.0, về cơ bản đã hoàn tất đàm phán vào tháng 10 năm ngoái, nhằm hiện đại hóa hiệp định, bổ sung các lĩnh vực như thương mại kỹ thuật số, kinh tế xanh và hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo bài báo, hiệp định này không chỉ về thương mại mà còn về việc định hình các quy tắc quản trị kinh tế khu vực.
- Đàm phán FTA với Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC): Sáng kiến này đã bị đình trệ từ năm 2004 nhưng gần đây đã được thúc đẩy mạnh mẽ, với vòng đàm phán thứ 11 kết thúc vào tháng 10. Bài báo chỉ ra rằng một thỏa thuận thành công sẽ mở rộng dấu ấn của Bắc Kinh ở Trung Đông, một khu vực quan trọng về an ninh năng lượng và tuyến đường thương mại, đồng thời giúp Trung Quốc bù đắp việc mất đi thị trường thu nhập cao như Mỹ và giảm thiểu tác động từ biến động kinh tế phương Tây.
- Hiệp định Đầu tư Toàn diện Trung Quốc-EU (CAI): Hiệp định này vẫn còn gặp nhiều trở ngại chính trị và sự hoài nghi từ châu Âu. Tuy nhiên, bài báo lưu ý rằng với căng thẳng xuyên Đại Tây Dương gia tăng và chính sách thương mại khó đoán của Mỹ, châu Âu có thể có động lực mới để đa dạng hóa quan hệ thương mại.
- Gia nhập CPTPP: Đây là một trong những tham vọng lớn nhất của Trung Quốc. Dù Mỹ đã rút khỏi tiền thân của hiệp định này, CPTPP vẫn là một hiệp định đa phương tiêu chuẩn cao. Trung Quốc đã nộp đơn vào năm 2021. Bài báo cho rằng mối quan hệ đang nguội lạnh giữa Nhật Bản (quốc gia định hình chính CPTPP hiện nay) và Washington có thể mở ra cơ hội cho Bắc Kinh.
- Gia nhập DEPA (Hiệp định Đối tác Kinh tế Kỹ thuật số): Là nền kinh tế kỹ thuật số lớn thứ hai thế giới, việc gia nhập DEPA (khởi xướng bởi New Zealand, Singapore, Chile) là bước đi tự nhiên của Trung Quốc. Một nhóm làm việc chính thức đã được thành lập vào năm 2024. Bài báo nhận định, với sự nhạy bén về pháp lý, ông Lý Thành Cương có vị trí lý tưởng để dẫn dắt quá trình này.
Chiến lược và kỳ vọng
Tóm lại, việc bổ nhiệm ông Lý Thành Cương không đơn thuần là thay đổi nhân sự hay chỉ để chuẩn bị đàm phán với Mỹ. Đó là một sự “tái định vị chiến lược” (strategic recalibration). Trung Quốc đang rõ ràng nghiêng về chủ nghĩa đa phương, hội nhập khu vực và chủ động xây dựng luật chơi. Đây không phải là một sự rút lui, mà là một sự định vị lại.
Tất nhiên, vẫn còn những thách thức như cạnh tranh địa chính trị, xu hướng bảo hộ và sự phục hồi không đồng đều sau đại dịch. Nhưng bằng cách tăng cường cam kết với các thỏa thuận đa phương, Trung Quốc đang phát đi tín hiệu về ý định muốn định hình (shape) trật tự thương mại toàn cầu mới, chứ không chỉ đơn thuần là thích ứng (adapt).
Với ông Lý Thành Cương dẫn dắt bộ máy đàm phán, người ta hy vọng sẽ có “ít kịch tính hơn và nhiều thỏa thuận hơn” (less drama and more deals). Phong cách chính xác về pháp lý, đáng tin cậy trên trường quốc tế và phương pháp làm việc có hệ thống của ông có thể chính là điều Trung Quốc cần khi tìm cách ổn định quan hệ thương mại và đóng vai trò dẫn dắt trong việc định hình tương lai thương mại toàn cầu.
Nguồn: Dựa trên bài phân tích của Hao Nan đăng trên Nikkei Asia ngày 22/4/2025
