PHAN TƯỜNG NIỆM
Trong thiên nhiên có những loài cây, hoa, trái… tên rất lạ, ở một nơi chốn rất quen nhưng phải đến một tuổi nào đó ta mới biết và chợt nhận ra ý nghĩa thâm sâu bên trong. Tuy nhiên, cũng có rất nhiều loài cây, hoa, trái mọc hoang trong vườn, hàng rào, quanh bờ tre ta biết từ lúc tuổi thơ cho đến hết nửa đời người, hoặc khi đã nhắm mắt rời cõi tạm, ta vẫn không sao hiểu được cái tên của loài cây, hoa, trái đó. Thậm chí cây ăn trái trồng thành vườn, thành bờ, suốt năm tháng ở quanh ta mà ta vẫn không sao hiểu được ý nghĩa cái tên của cây. Vì thế nên thiên nhiên mới chứa điều bí ẩn, kỳ diệu.
Tôi ví dụ như cây sầu riêng. Bông sầu riêng màu vàng tuyệt đẹp, bung nở trong nắng long lanh một góc trời, trái sầu riêng có gai nhọn, hột to, cơm mỏng, mùi vị đặc trưng nên trở thành đặc sản vùng miền vì không phải đất nào cũng trồng được cây sầu riêng. Cả cây sầu riêng từ thân cây, lá cây, hoa, trái… không có vẻ gì gợi đến sự liên tưởng cái tên “sầu riêng”. Hay do sầu riêng có đặc điểm trái chín chỉ rụng vào ban đêm nên người đời mới đặt tên loài cây này là sầu riêng? Nỗi sầu riêng tư, chín rụng vào ban đêm để chỉ một mình mình biết, một mình mình hay?
Một ví dụ khác nữa là cây sầu đâu. Cây sầu đâu thân to, cao, cành, nhánh, lá sum sê, hoa từng chùm màu tín, trái cũng từng chùm, cỡ đầu ngón tay, hình bầu dục, khi chín màu vàng rất đẹp. Cơm trái sầu đâu chín ăn được. Đó là một lớp cơm mỏng, màu trắng đục, vị ngọt đắng, trẻ con thích bóc lớp vỏ trái sầu đâu chín vàng min để nhấm nháp lớp cơm ngọt đắng bên trong. Lá sầu đâu non mọc nhiều trong mùa mưa, làm món gỏi các sặc rất ngon. Cây sầu đâu mọc ở ven rào, ranh đất hay sau nhà, rất thân thiết với con người. Hà cớ gì lại có tên là sầu đâu?
Mới đây tôi lại được biết có một loài cây bụi, thân lá, thấp bé, trồng làm cảnh dưới thềm nhà. Loài cây thân bụi này có lá màu đỏ tím, những cánh lá mỏng, mọc phân tầng, phát triển nhanh, sống mãnh liệt, không có loài cỏ dại nào xâm lấn được. Là loài cây cảnh, thấp bé, nét đẹp hoang sơ, dân dã chứ không đài các. Kỳ lạ thay, cây lại mang tên “sầu lẻ bạn”. Tôi xin loài cây chế ngự được cỏ dại này về trồng dưới những gốc mai, ven lối đi bên hồ, Không chỉ thế, tôi trồng thử trong chậu nhỏ đặt trên bàn làm cảnh vẫn phát triển tốt.
Mỗi sáng tôi ngồi uống trà, uống cà phê một mình ngắm cây rồi suy nghĩ mãi vẫn không hiểu tại sao và ai đã đặt tên cho cây “Sầu lẻ bạn”? Hay người lẻ bạn nên cây cũng lẻ bạn? Thật ra nhìn bề ngoài, từ thân đến lá, thể hiện màu sắc và sự phát triển nhanh chóng, lại rất dễ trồng tôi thấy loài cây này không có vẻ gì để phải bị mang tên là “Sầu lẻ bạn”. Nhớ hôm xin và nhổ được mấy bụi cây này mang về nhà trồng cứ cắm xuống đất tưới cho chút nước là cây mạnh khỏe sống, khoảng tuần lễ sau cây đã phát triển chia nhánh mới và mọc rễ từng chùm, cứ thế rễ cây cắm vào đất thành thế hệ F1, F2, F3… của họ hàng nhà “Sầu lẻ bạn”.
Cho tới hôm nay, chỉ sau một thời gian ngắn, dưới hai bên thềm nhà tôi đã có …một vườn “Sầu lẻ bạn” mọc tua tủa bất chấp giới hạn của cái bồn đất xây để trồng hoa làm cảnh mà tôi đã trồng rất nhiều loại hoa rồi vẫn thấy không phủ hợp. Đến khi trồng “Sầu lẻ bạn” thì lại thấy rất hài hoa với cảnh quan chung quanh và trong vuông sân trước nhà. Thế là tôi lại thêm suy nghĩ về loài cây hoa này, nó không chỉ gắn kết với nhau để cùng phát triển mà còn gắn kết cả với chung quanh. Một loài cây hoa nhưng không có hoa (hay chưa đủ ngày tháng để ra hoa?), chỉ có lá thôi với hai mặt hai màu khác nhau nói lên vẻ đẹp riêng biệt nhưng lại bị mang cái tên rất buồn là cây “Sầu lẻ bạn”.
Lời tòa soạn:
Cây Sầu lẻ bạn, còn có tên là Lẻ bạn, Sò Huyết, Sò Tím, Lão Bạng… tùy theo vùng miền tên khoa học là Tradescantia discolor hoặc hay Tradescantia spathacea, cây thuộc họ Thài Lài, trong dân gian gọi là Rau trai.
Đây là một dược liệu dễ trồng trị nhiều bệnh thông thường như nhức đầu, sốt, ho, thanh nhiệt, giải độc…và được trồng rộng rãi trong dân gian.
Cây Lẻ bạn có chiều cao từ 30-45cm, với đường kính thân từ 2,5-5cm, cây ngắn, lá dạng bẹ, thân không phân nhánh. Cây có chiều dài lá từ 18-28cm, chiều rộng của lá dao động từ 3-5cm, lá mọc sát đất, không có cuống, đầu lá nhọn. Điểm đặc biệt dễ dàng nhận biết cây Lẻ bạn là mặt trên phiến lá có màu xanh lục nhưng mặt dưới phiến lá lại có màu tím, lá hơi lõm xuống giống chiếc ghe.
Cây Lẻ bạn thường trổ bông vào mùa hè, mọc thành chùm, mỗi chùm bông mọc thành cụm, có 3 lá đài và có 3 cánh màu trắng vàng, có 6 nhị, mỗi nhị có chiều dài và kích thước gần bằng nhau, bầu có 3 ô rất dễ nhận biết.
Cây Lẻ bạn là loại cây ưa sáng, chịu được khí hậu nóng, cây thuộc loại dễ trồng, phù hợp với nhiều loại đất như đất đá sỏi, đất cát, đất cát pha, đất đồi núi,…
Cây và hoa “Lẻ bạn”
