Hẳn ai trong chúng ta cũng từng giật mình thon thót khi nghe tiếng động lớn bất chợt, hay la hét khi thấy một con nhện, dù biết rằng chúng không gây hại gì. Đó là phản ứng sợ hãi bản năng.
Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta có thể kiểm soát được bản năng này? Một nghiên cứu trên chuột mới đây hé lộ những vùng não chịu trách nhiệm ức chế phản ứng sợ hãi, mở ra hy vọng cho việc điều trị các chứng rối loạn lo âu, ám ảnh và rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) trong tương lai.
Nghiên cứu, được công bố trên tạp chí Science, tập trung vào việc tìm hiểu cách não bộ phân biệt giữa nguy hiểm thực sự và nguy hiểm tưởng tượng. Các nhà khoa học tại Trung tâm Sainsbury Wellcome, Đại học College London, đã thực hiện một loạt thí nghiệm trên chuột, sử dụng bóng của một con chim – một nỗi sợ hãi bản năng của loài chuột – để kích thích phản ứng sợ hãi.
Ban đầu, khi nhìn thấy bóng chim, lũ chuột sẽ tìm chỗ trốn. Sau đó, các nhà nghiên cứu đặt một rào chắn ngăn không cho chuột chạy trốn. Qua nhiều lần tiếp xúc với bóng chim mà không gặp nguy hiểm thực sự, chuột dần học được rằng cái bóng này không gây hại và chúng bắt đầu giữ bình tĩnh.
Điều đáng ngạc nhiên là ngay cả khi rào chắn được dỡ bỏ, chuột cũng không còn tìm cách chạy trốn nữa. Phương pháp này, theo Christina Perry, một nhà thần kinh học hành vi tại Đại học Macquarie, Úc, là “rất đơn giản”. Chuột “không bị ăn thịt, vì vậy chúng học được rằng kẻ săn mồi giả này thực sự không phải là mối đe dọa.”
Điểm đột phá của nghiên cứu nằm ở việc xác định hai vùng não đóng vai trò quan trọng trong việc ức chế nỗi sợ hãi thị giác.
Bằng kỹ thuật quang di truyền (optogenetics), các nhà nghiên cứu đã làm bất hoạt các tế bào thần kinh cụ thể trong não chuột trong khi chúng tiếp xúc với bóng chim. Họ thấy rằng vỏ não thị giác, vốn được biết đến với vai trò xử lý thông tin thị giác, cũng tham gia vào quá trình học hỏi và ghi nhớ rằng một số thứ nhất định không phải là mối đe dọa. Một phát hiện bất ngờ khác là nhân gối ngoài bụng (vLGN), một vùng não ít được chú ý trước đây, lại có chức năng lưu trữ ký ức liên quan đến việc phớt lờ nỗi sợ hãi. Khi vLGN bị bất hoạt ở những con chuột đã học được rằng bóng chim không gây hại, chúng lại bắt đầu phản ứng sợ hãi với cái bóng.
Khám phá này, theo Sonja Hofer, đồng tác giả nghiên cứu, đã thách thức quan điểm truyền thống về học tập và trí nhớ, vốn cho rằng vỏ não là trung tâm của những chức năng này. Việc vLGN – một vùng não nằm “sau” vỏ não thị giác – có khả năng học hỏi và lưu trữ ký ức là một điều hoàn toàn mới. Alexander Heimel, một nhà khoa học tại Viện Thần kinh học Hà Lan, người không tham gia vào nghiên cứu, nhận định đây là “một trong số ít ví dụ mà sự thay đổi trong não đã được liên kết trực tiếp với sự thay đổi trong hành vi sau khi trải nghiệm.”
Mặc dù nghiên cứu được thực hiện trên chuột, các nhà khoa học tin rằng phát hiện này có thể mở ra hướng điều trị mới cho các rối loạn liên quan đến nỗi sợ hãi ở người. “Kết quả của chúng tôi cũng có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những gì đang xảy ra trong não khi việc điều chỉnh phản ứng sợ hãi bị suy giảm trong các tình trạng như ám ảnh, lo âu và PTSD,” Hofer cho biết. “Mặc dù phản ứng sợ hãi bản năng đối với động vật ăn thịt có thể ít liên quan đến con người hiện đại, nhưng con đường não bộ mà chúng tôi phát hiện ra cũng tồn tại ở người.” Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu lưu ý rằng bất kỳ ứng dụng điều trị nào dựa trên phát hiện này cũng sẽ cần thời gian dài nghiên cứu và phát triển thêm.
