TRẦN NHẬT VY
Dù là thánh nhân hay hiền nhân, đã là con người thì dưới chân phải có cái bóng khi đứng trước ánh sáng. Chỉ khác nhau chút ít là cái bóng ấy to lớn đủ sức che chở cho nhiều người, hay rất yếu ớt không che giấu được những khiếm khuyết của chính bản thân. Ký giả cũng là con người, cũng có cái bóng như vạn người khác, cũng có những lúc yếu lòng, nhất là khi ta còn trẻ… Phương Lan nữ sĩ là một nhà văn khá nổi tiếng từ thập niên 1940 trở về sau. Song sau những chuyện tình ồn ào thuở trẻ, bà sống lặng lẽ cho tới khi thấy “đời không còn gì vui” nên cạo đầu đi tu. Bà viết khá nhiều nhưng gần như chỉ để lại hai cuốn sách nghiên cứu là hai cuốn sách về hai nhà cách mạng Nguyễn An Ninh và Tạ Thu Thâu.
Đào Trinh Nhất (1900-1951) là nhà báo tiếng tăm lừng lẫy vào thập niên 1920-1940 với bút danh Nam Chúc. Ông từng là chủ bút của các tờ báo lớn ở Sài Gòn như Phụ Nữ Tân Văn, Đuốc Nhà Nam… vào thập niên 1930-1940.
Khi ông làm chủ bút tờ Phụ Nữ Tân Văn đã có tình với một cô giáo ở tận miền xa. Cô giáo ấy tên Nguyễn Thị Lánh, người cù lao Ông Hổ, An Giang (khi ấy còn gọi là Long Xuyên). Năm 1928, khi bị đổi về Rạch Giá dạy học, cô giáo Lánh bắt đầu làm thơ và bài đầu tiên của cô mang tên Cảm tác học đường được đăng trên Phụ Nữ Tân Văn.
Trong mấy năm trời dạy trẻ em
Quê người đất khách tủi thân hèn
Ngọt bùi chua chát mùi từng trải
Danh lợi giàu sang giấc chả thèm
Vinh nhục, nhục vinh đà lắm nỗi
Thị phi, phi thị biết bao phen
Thiệt vàng gặp lửa càng khoe sắc
Bùn đục cười ai cố nhuộm sen.
Sau khi đăng được bài thơ đầu, cô giáo Lánh gởi tiếp bài thơ thứ hai mang tên Gởi bạn Kiên Giang. Bài này viết cũng là lúc cô giáo thôi dạy học trở về cù lao Ông Hổ để nuôi mẹ già vì cha vừa qua đời.
Sau bài thơ thứ nhì thì ông chủ bút báo Phụ Nữ Tân Văn là Đào Trinh Nhất bắt đầu quả quyết rằng, tác giả là một phụ nữ thiệt thọ rất đáng thương. Vì vậy ông đã viết và đăng bài thơ Nhắn
Nghĩ mình mình lại chán mình thôi
Riêng cảm cho ai sắc với tài
Son phấn lỡ làng cơn mộng tưởng
Bút nghiên nặng nợ giữa trần ai
Mới hay bạc mạng nằm trong số
Có phải hồng nhan giáng ở đời?
Đồng bịnh ví chăng ai nghĩ đến
Gánh sầu chia sớt một bên vai
Sau bài thơ Nhắn thì ông chủ bút báo Phụ Nữ Tân Văn và cô giáo Lánh bắt đầu liên lạc với nhau bằng thơ, cuối cùng, ông Đào Trinh Nhất mời cô giáo lên Sài Gòn. Khi gặp cô giáo thì ông Đào Trinh Nhất…choáng váng. Bởi cô giáo ở cù lao Ông Hổ này không phải đẹp mà là quá đẹp! Chính vì vậy mà ông chủ bút tài năng rụng luôn trái tim! Ông đã nói dối với người đẹp rằng “vợ con đang ở ngoài Bắc” (dù lúc ấy vợ con ông đang ở Sài Gòn) và “chờ thanh toán việc gia đình xong thì hai người sẽ làm đám cưới” (dù vợ chồng ông chẳng có việc gì khúc mắc cả).
Khi hai người gặp nhau thì ông Nhất đã thôi làm chủ bút tờ Phụ Nữ Tân Văn về thầu nội dung tờ Đuốc Nhà Nam của ông Nguyễn Phan Long với giá 600 đồng/ tháng. Đây là mức lương của 5 ông Đốc phủ sứ thời đó cộng lại. Vì vậy, ông Đào Trinh Nhất sống rất phây phả. Gia đình ông ở tại đường Taberb (Nguyễn Du). Còn cô giáo Lánh thì được ông mướn căn phố trên đường Duranton (Bùi Thị Xuân) để ở và đi học thêu ở trường đầm (trường Marie Curie hiện nay) với kế hoạch sẽ mở trường nữ công sau khi học. Trong thời gian này thì thỉnh thoảng cô giáo Lánh lại viết và đăng vài bài thơ tình trên các báo ở Sài Gòn. Còn ông Nhất thì ngoài việc hỗ trợ tiền bạc cho cô giáo đi học nghề, còn ghé thăm cô đều đều khi có thời gian!
Lúc đó, trong bộ biên tập báo Đuốc Nhà Nam có một ký giả trẻ, có tài, tương lai hứa hẹn mà ông Đào Trinh Nhất thương lắm. Đó là ký giả Văn Công Thể người Gò Vấp, chuyên chạy tin “xe cán chó chó cán xe.” Văn Công Thể có bằng tú tài, nhà giàu có lại chịu khó với nghề nghiệp. Cũng do vậy mà ông Nhất rất tin cậy cậu ký giả trẻ này trong mọi công việc lớn nhỏ. Mỗi khi kẹt công chuyện không đi thăm cô giáo Lánh được thì ông Nhất nhờ Văn Công Thể đem thơ hoặc tiền tới. Nhờ gần gũi quen biết, ký giả trẻ đâm mê cô giáo. Rồi một ngày, anh tỏ tình và nói thiệt chuyện “ông Nhất đã có vợ con đang ở Sài Gòn.”
Chuyện dĩ nhiên là cô giáo chia tay với ông Đào Trinh Nhất vì không chịu cảnh làm vợ bé nhưng cũng không thương cậu ký giả trẻ.
Song cậu ký giả trẻ thì quá yêu thương cô giáo đã ngã bịnh một năm sau thì chết. Hay tin Văn Công Thể chết, cô giáo Lánh lập tức tìm đến nơi và sau bài điếu văn của ông chủ nhiệm Đuốc Nhà Nam là Nguyễn Văn Sâm, thì cô giáo đã òa lên khóc và nhào theo xuống huyệt! Vụ này khiến giới báo chí Sài Gòn phải chộn rộn một thời gian.
Sau khi chia tay với ông Đào Trinh Nhất thì cô giáo Lánh, lúc này đã được nhiều người biết với bút danh Phương Lan nữ sĩ, phải sống hỏng chưn, chưa biết đi đâu, về đâu. Biết chuyện, ông bà Nguyễn Đức Nhuận, chủ nhân tờ Phụ Nữ Tân Văn liền mời Phương Lan về quản lý phòng hớt tóc mới lập của ông bà ở đường Goerges Guinemer (Hồ Tùng Mậu).
Việc nữ sĩ Phương Lan quản lý tiệm hớt tóc được giới báo chí đồn đại khắp nơi. Rất nhiều “anh tài” tới lui tấp nập để coi mắt người đẹp. Trong số đó có một nhà báo khá nổi tiếng thời ấy là Bùi Thế Mỹ thường lui tới hớt tóc và ngắm người đẹp.
Thập niên 1930-1940, có bốn nhà báo được nhà báo Thiếu Sơn xếp vào hàng anh cả, đứng trên tất cả các nhà báo cùng thời. Đó là các nhà báo Diệp Văn Kỳ, Phan Khôi, Đào Trinh Nhất và Bùi Thế Mỹ.
Bùi Thế Mỹ, người Quảng Nam, xuất hiện trong làng báo Sài Gòn khoảng năm 1923 ở tờ Tân Thế Kỷ với các gương mặt sáng của làng báo thời đó là Bửu Đình, Cao Chánh, Lâm Hiệp Châu, Nguyễn An Ninh, Trương Cao Động, Dejean de la Batiê… Khi báo Tân Thế kỷ bị đóng cửa, Trương Cao Động bị trục xuất về miền Trung thì Bùi Thế Mỹ rút vào bí mật, không thấy xuất hiện ở đâu. Mãi đến đám tang cụ Phan Châu Trinh năm 1926 thì Bùi Thế Mỹ xuất hiện trên Đông Pháp Thời Báo của Nguyễn Kim Đính bằng bài thơ tiễn cụ Phan.
Ao ước lòng này đã bấy lâu
Một mình trước mộ cụ Phan Châu
Đất vun ba thước nền dân chủ
Bia tạc ngàn năm hôi Á Âu
Ngọn sóng Duy Tân còn thăm thẳm
Cành hoa cách mạng vẫn làu làu
“Vị Thành” ai hỏi người đồng chí
Chớ để anh linh cụ những sầu.
Sau đó một thời gian, sau khi Trần Huy Liệu bị bắt, Bùi Thế Mỹ được mời làm chủ bút tờ Đông Pháp Thời Báo. Sau đó, ông về tờ Thần Chung, rồi Phụ Nữ Tân Văn chuyên tổ chức biên tập kiêm tổng thư ký tòa soạn đứng sau lưng Đào Trinh Nhất.
Với công việc của mình, Bùi Thế Mỹ cũng có nghe biết chút đỉnh về nữ sĩ Phương Lan nhưng chưa tận mặt. Đến khi gặp mặt người đẹp thì… ông trồng cây si tại tiệm hớt tóc. Rồi hai người qua lại một thời gian thì đi tới đám cưới vào cuối năm 1932.
Cưới vợ xong Bùi Thế Mỹ hợp tác với tờ nhật báo đang ăn khách nhất lúc ấy là tờ Trung Lập báo với bút danh Thông Reo chuyên viết “chuyện phim”, thể loại chuyện phiếm thời sự rất được bạn đọc ưa thích. Chủ nhân tờ Trung lập khi ấy là ông bà Trần Thiện Quí đối đãi với Bùi Thế Mỹ không thua gì Tào Tháo đãi Quan Công. Song đang thời kinh tế khủng hoảng, nên lương chủ bút của Bùi Thế Mỹ chỉ có 80 đồng/tháng, hơi bị thấp so với các chủ bút cùng thời. Song đó cũng là lương của hàng Đốc phủ sứ ngồi làm chủ một quận chớ không ít. Vì vậy Bùi Thế Mỹ thấy rất hài lòng bên cạnh sự đối đãi chân tình của ông bà Trần Thiện Quí.
Nghề nào cũng vậy, khi mình vươn lên thì đồng nghiệp bị lép xuống. Khi vợ chồng Bùi Thế Mỹ về đầu quân thì tờ Trung Lập lên như diều, còn Phụ Nữ Tân Văn lại bị chìm xuống. Do vậy, bà Nguyễn Đức Nhuận, chủ tờ Phụ Nữ Tân Văn, mới lấy tình xưa nghĩa cũ để nhờ Phương Lan nói với chồng trở về Phụ Nữ Tân Văn làm chủ bút với lương 120 đồng/tháng.
Làm chủ bút một tờ báo ngày với lương 80 đồng/tháng, nay về tờ báo tuần mà lương 120 đồng/ tháng, làm việc ít hơn mà lương lãnh nhiều hơn thì còn cách nào mà từ chối. Vậy là một ngày đẹp trời, Bùi Thế Mỹ từ giã tờ Trung Lập và vợ chồng Trần Thiện Quí mà đi. Chuyến đi này thì vợ chồng Bùi Thế Mỹ và vợ chồng Nguyễn Đức Nhuận là đắc ý. Còn dư luận trong nghề thì ngược lại. Người ta cho rằng vì “vợ” mà Bùi Thế Mỹ đi chớ về nghề nghiệp thì ai mà bỏ tờ nhật báo đang lên để về một tờ tuần báo đang xuống.
Chuyến đi này của Bùi Thế Mỹ cũng là trong nhiều nguyên nhân khiến sau đó hai tờ Trung Lập và Phụ Nữ Tân Văn xảy ra một cuộc bút chiến dữ dội, đưa đến tờ Trung Lập mất uy tín, còn Phụ Nữ Tân Văn thì xuống sắc lần lần rồi đóng cửa luôn.
Mặt khác, vụ vợ chồng Bùi Thế Mỹ – Phương Lan nữ sĩ chia tay Trung Lập Báo đã xảy ra một câu chuyện trở thành giai thoại trong làng báo Sài Gòn trong chuyện ôm cầm sang thuyền khác này.
Số là khi biết ý định ra đi của Bùi Thế Mỹ, bà Trần Thiện Quí giận lắm. Bà cho rằng nữ sĩ Phương Lan đã bỏ bùa mê Bùi Thế Mỹ. Vì vậy, bà tổ chức một cuộc bắt cóc Bùi Thế Mỹ lên Nam Vang để …giải bùa! Bữa ấy, Bùi Thế Mỹ đi làm không thấy về, Phương Lan ra tòa soạn Trung Lập để kiếm thì không ai biết. Ký giả Viên Hoành (Hồ Văn Hiến, em trai thứ bảy của cụ Hồ Biểu Chánh) làm ở tờ Trung Lập thì nói giỡn “Có lẽ Thông Reo bị bắt cóc rồi chăng?”. Nghe vậy Phương Lan khóc ròng. Và rồi Bùi Thế Mỹ mất tích luôn ba ngày mới trở về nhà trên người chỉ mặc một bộ …pijama, bộ đồ ngủ ở nhà!
Thiệt ra, không phải Bùi Thế Mỹ bị bà Trần Thiện Quí đưa lên Nam Vang để giải bùa mê mà cho ông sống những đêm “nhứt dạ đế vương” hòng giữ chân ông ở lại tờ Trung Lập. Nhưng có lẽ vì quá yêu Phương Lan nên lừa thế “vòng vây” hơi nới, Bùi Thế Mỹ mới thoát ra bằng bộ đồ ngủ rồi mua vé xe đò về Sài Gòn.
Nhưng về Phụ Nữ Tân Văn cũng không được lâu dài. Phụ Nữ Tân Văn trước đó khá lẫy lừng, đặc biệt đối với phong trào thơ mới và việc đấu tranh bình đẳng cho phụ nữ. Khi Bùi thế Mỹ về thì tờ báo xuống thê thảm, đã vậy báo còn bị chính quyền dòm ngó. Kế đó lại xảy ra cuộc bút chiến với Trung Lập khi Phụ Nữ Tân Văn tổ chức hội chợ ở vườn Ông Thượng (vườn Tao Đàn) vào dịp Tết 1932. Đứng giữa hai lằn đạn, và cũng thấy khó vực Phụ Nữ Tân Văn lên như thời hoàng kim, ông Bùi Thế Mỹ đã lẳng lặng đi theo lời mời của ông Lê Trung Cang về tờ Điển Tín vào đầu năm 1933. Không chỉ có ông, mà ông còn kéo theo cả Phan Thứ Khanh. Rồi Nguyễn Thị Kiêm tức Manh Manh nữ sĩ cũng đi về tờ Nữ Lưu của bà Tô Thị Đệ.
(Còn tiếp)
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/q-to-z/tran-nhat-vy/
