NGUYỄN ĐỨC CƯỜNG, L.Ac., Ph.D.
Nguồn gốc quả dưa hấu
Dưa hấu là một loại trái cây truyền thống của dân tộc Việt Nam chúng ta từ ngàn xưa, luôn có mặt trong những ngày Tết Nguyên đán. Mầu sắc xanh đỏ của quả dưa không chỉ tượng trưng cho sự tươi tắn của mùa Xuân, mà còn là niềm hy vọng cho một năm mới sẽ mạnh khỏe, thành công và thịnh vượng hơn.
Nhắc đến quả dưa hấu, chúng ta không thể không nhớ đến câu chuyện mang tính huyền thoại trong lịch sử về Mai An Tiêm vào đời vua Hùng Vương thứ Ba, cách đây gần 5,000 năm. Theo truyền thuyết, do một nhân duyên gặp gỡ, vua Hùng Vương rất thương quí và nhận Mai An Tiêm làm dưỡng tử. Khi đến tuổi trưởng thành, thấy ông vừa siêng năng, lại vừa thông minh, vua đã gả công chúa cho, và còn cấp đất đai cho hai vợ chồng ông trồng trọt và sinh sống.
Chẳng mấy chốc, nhờ tính cần cù, hai người đã trở nên giàu có. Một hôm, An Tiêm làm lễ cúng tế và tạ ơn Trời Đất, những cận thần của vua chứng kiến cuộc lễ này, do lòng ganh tị, bèn đàm tiếu lên vua rằng An Tiêm tự cao tự đại, hưởng ơn mưa móc của nhà vua mà không biết tạ ơn vua, chỉ biết tạ ơn Trời Đất mà thôi. Nhà vua nổi giận, bèn đầy cả hai vợ chồng ra một hòn đảo hoang ngoài biển khơi. Nơi đây, An Tiêm lại tiếp tục công việc sở trường của mình là khai khẩn đất hoang và trồng trọt để sống qua ngày. Một hôm, có một đàn chim từ phương xa bay đến, không hiểu vì lý do nào, đã thả những hạt giống xuống đảo. Một thời gian sau, những hạt giống đó nẩy mầm và ngày càng phát triển thành một một loại quả có ruột đỏ, nhiều nước và rất ngọt.
An Tiêm và vợ bèn ăn thử, dần dà mới biết rằng đây là một loại quả không những có thể giải khát mà còn giúp cho cơ thể tăng cường sinh lực, gọi là dưa hấu. Từ đó, mỗi mùa thu hoạch, An Tiêm lại chia sẻ cho mọi người trên những tầu bè qua lại bằng cách thả trôi trên biển rất nhiều quả dưa hấu. Tiếng lành đồn xa, một ngày nọ đến tai vua Hùng, vua bèn triệu An Tiêm về kinh đô để tra hỏi sự tình. Sau khi nghe An Tiêm trình bầy, nhà vua rất đỗi vui mừng, bèn tha tội và cho phép hai vợ chồng trở lại đất liền sinh sống.
Không ai có thể biết câu chuyện trên hư thực ra sao, nhưng qua đó, chúng ta hiểu là quả dưa hấu đã gắn liền với dân tộc Việt nam kể từ thời kỳ đầu lập quốc, đặc biệt đã trở thành một trong những biểu tượng thiêng liêng không thể thiếu trên bàn thờ Tổ tiên trong giây phút giao thừa!
Đó là nói theo huyền sử Việt Nam. Ngoài ra, theo những tài liệu khác, thì dưa hấu đã có mặt ở lục địa Phi châu, được trồng trọt và thu hái từ ít nhất là từ 2,000 năm trước Công nguyên. Mặc dù không được nhắc tới trong các văn bản của Ai Cập, người ta cũng đã khám phá ra được nhiều hạt dưa hấu trong lăng mộ của vua Pharaoh Tutankhamun.
Vào thế kỷ thứ 10, thì người ta đã thấy dưa hấu được trồng trọt tại Trung Hoa. Đến thế kỷ thứ 13, dưa hấu được giới thiệu đến Âu Châu, vào thế kỷ thứ 16 xuất hiện tại Hoa Kỳ, đặc biệt là ở vùng Mississippi Valley. Bắt đầu từ thế kỷ thứ 17 cho đến thế kỷ thứ 19, dưa hấu đã được giới thiệu tại tiểu bang Massachusettes, và nhiều tiểu bang khác. Cũng theo tài liệu lịch sử, thì chính người nô lệ da đen thời đó đã du nhập dưa hấu vào Hoa Kỳ. Trong số 44 tiểu bang có trồng dưa hấu, thì Georgia, Florida, Texas, California, và Arizona là những nơi trồng và thu hái nhiều nhất!
Trên toàn thế giới, các nhà nghiên cứu đã nhận dạng đến 1,200 loại dưa hấu khác nhau. Trọng lượng quả dưa cũng khác biệt từ nửa ký cho đến 100 ký, mầu sắc bên trong cũng khác biệt, mầu đỏ là mầu chúng ta thường thấy, mầu cam, màu vàng, rồi màu trắng nữa!
Đại văn hào Mỹ là Mark Twain khi thưởng thức hương vị của dưa hấu, đã nói: “When one has tasted watermelon, he knows what the angels eat”. (Tạm dịch: Khi một người nếm thử dưa hấu, anh ta sẽ biết được hương vị thức ăn của các thiên thần).
Một điểm nữa cần được lưu ý là tại Việt Nam, những ngày Tết là thời gian mà quả dưa hấu thơm ngon nhất, vì rơi vào thời gian của vụ Đông Xuân. Đó cũng là một trong những khiến cho quả dưa mà chúng ta thưởng thức vào những ngày Tết dân tộc tại hải ngoại, không thể nào ngon bằng quả dưa mà chúng ta từng biết đến vào những ngày còn ở trong nước.
Dưa hấu là một loại trái dễ tạo dáng nhất, vì phần lớn là nước. Ở Nhật bản, vài nơi người ta đã để quả dưa còn nhỏ trong những hộp bằng thủy tinh hình khối, sau đó, quả dưa hấu phát triển theo hình khối vuông. Sau đó ở Thái Lan và nhiều nơi khác, người ta cũng làm theo. Trước là để cho quả dưa hấu được dễ dàng lưu trữ và không chiếm nhiều chỗ trong nhà kho, cũng như khi được đưa vào thị trường. Sau là làm cho quả dưa hấu trở nên lạ mắt, bởi thế giá thành của dưa hấu hình khối vuông mắc gấp đôi quả dưa hấu bình thường. Không những thế, một vài nơi, người ta còn tạo dáng hình Kim tự tháp, hình đa diện, cũng như là hình trái bầu như ở Việt Nam hiện nay. Sự thay đổi này tất nhiên không làm thay đổi thành phần dưỡng chất bên trong quả dưa hấu.
Dưa hấu trong nhãn quan Đông y
ĐẶC TÍNH
Theo Đông y, dưa hấu có tính mát, vị ngọt, tác dụng trực tiếp vào ngũ tạng Can, Tâm, Tỳ, Phế và Thận. Một cách cụ thể, dưa hấu có công năng giải nhiệt, chống sưng, chống say nắng, tiêu độc, lợi tiểu, giải độc do rượu, chống rôm xẩy ở trẻ em…
CÔNG DỤNG
Chống rôm xẩy ở trẻ em: Khi ăn dưa hấu, chúng ta thường bỏ đi phần vỏ mầu trắng. Điều này cũng dễ hiểu thôi, vì phần này không ngon và cũng chẳng ngọt chút nào. Thế nhưng, chính phần vỏ trắng lại có nhiều tác dụng dược lý. Ví dụ như khi trẻ con bị rôm xẩy, chúng ta dùng phần cùi trắng chà xát lên những chỗ rôm xẩy, những chỗ bị ngứa ngáy mỗi ngày vài lần, trong vài ba ngày liên tiếp sẽ thấy bớt nhiều. Và nhớ là khi thấy nước bị hao đi, thì chúng ta lại thay một miếng khác. Ngoài ra, dưa hấu còn có thể dùng để trị các vấn đề ngoài da khác như mụn trứng cá. Một công thức rất dễ áp dụng là kết hợp dưa hấu với đậu xanh trong việc chữa các chứng viêm hay lở loét ngoài da, nhất là do mụn trứng cá.
Cách kết hợp với dưa hấu như sau: Dùng khoảng 100g đậu xanh, nấu với 1 lít nước, để sôi khoảng 15 phút. Sau đó cho khoảng 500g phần vỏ trắng đã thái thành lát của dưa hấu vào (không dùng phần vỏ xanh), tiếp tục đun sôi thêm 15 phút rồi để nguội. Uống vài lần mỗi ngày, mỗi lần khoảng 200 ml. Cả hai, dưa hấu và đậu xanh đều có tác dụng giải nhiệt độc trong cơ thể cũng như ngoài da rất hiệu quả.
Giải nhiệt, giải độc, chống sưng: Vì có tác dụng giải nhiệt, giải độc nên dưa hấu có khả năng chống sưng. Các trường hợp viêm Bàng quang, viêm Thận đều có thể dùng dưa hấu như một điều trị hỗ trợ, bên cạnh những phương pháp điều trị khác. Một tác dụng trị liệu khác cũng khá quan trọng là vỏ dưa hấu có thể kết hợp với vỏ bí đao để làm giảm Tiểu đường. Đó cũng là lý do khiến dưa hấu được xếp vào những loại trái cây làm giảm cân.
Theo kinh nghiệm Đông y, chúng ta có thể dùng hai loại vỏ dưa hấu và bí đao, mỗi thứ từ 50 grams đến 70 grams, sắc lấy nước uống mỗi ngày để điều chỉnh và làm giảm lượng đường trong máu.
Giải độc do rượu: Tất nhiên là ở Hoa Kỳ, trường hợp nhiễm độc do rượu rất hiếm khi xẩy ra. Nhưng nếu lỡ quá chén trong những ngày Tết, chúng ta có thể lấy 1 quả hay ½ quả dưa hấu, tùy theo độ lớn, để nguyên vỏ rồi dùng máy juicer ép lấy nước uống từ 2 đến 3 lần trong ngày, mỗi lần 150 ml.
Tăng cường chức năng sinh lý của phái Nam, tăng cường hệ miễn dịch (immune system): Theo một vài nghiên cứu gần đây, người ta còn khám phá khả năng tăng cường chức năng sinh lý của phái Nam. Dưa hấu được đánh giá như là một loại Viagra. Trong phần vỏ trắng, các nhà nghiên cứu tìm thấy nhiều chất dinh dưỡng thực vật. Những dưỡng chất này làm gia tăng lưu lượng tuần hoàn, và kích thích hệ thần kinh giao cảm (sympathetic nerve system), tạo nên những tác dụng tốt không khác gì Viagra cũng như các loại thuốc tương tự khác. Ngoài ra, vỏ trắng dưa hấu còn có khả năng tăng cường sức mạnh của hệ miễn dịch (Immune system).
Dưa hấu trong nhãn quan Tây y
THÀNH PHẦN DƯỠNG CHẤT
Theo phân tích của phòng xét nghiệm, một cách tổng quát, tính theo trọng lượng, một quả dưa hấu chứa 6% lượng đường và 92% nước. Như nhiều loại quả khác, dưa hấu là nguồn của vitamin C. Ngoài ra còn có các loại vitamin B như: B1, B2, B3, B5, B6, B9 – các khoáng chất và kim loại như: Iron, Calcium, Magnesium, Phosphorus, Zinc. Dưa hấu đỏ còn chứa nhiều chất Betacarotene, và Lycopene.
CÔNG DỤNG
Chỉ định (indication): Về căn bản, nhận định của Tây y về dưa hấu không khác gì Đông y, đặc biệt là về công dụng lợi tiểu, giải nhiệt và tăng cường chức năng sinh lý của phái Nam. Chất Citrullin có mặt trong dưa hấu, được xem là một tác nhân kích thích Nitric Oxide hoạt động. Nitric Oxide có tác dụng làm thư giãn và mở rộng các mạch máu, dẫn đến những tác dụng không khác gì Viagra trên phái Nam.
Chống chỉ định (contraindication): Dưa hấu có tính mát, và hơi Hàn, vì thế chúng ta không nên ăn khi bị lạnh bụng, bị cảm cúm, cũng như stomach flu. Bên cạnh đó, nếu chúng ta phết lên lát dưa một chút muối khi ăn, vừa tăng thêm hương vị, vừa giúp tăng cường nhu động của ruột già (bowel movement), do đó tránh được táo bón. Tất nhiên là việc ăn dưa hấu với muối không thích hợp cho những ai bị cao huyết áp.
Có thể nói, dưa hấu không chỉ là một loại trái cây giải khát ngon miệng, chứa nhiều sinh tố làm hưng phấn cơ thể, mà còn đem đến cho chúng ta nhiều cảm xúc hân hoan và hạnh phúc trong những đón Tết. Người viết hy vọng bài viết này sẽ tăng thêm phần thú vị cho tất cả mọi gia đình khi thưởng thức hương vị của từng lát dưa mầu đỏ thắm ngày Xuân.Nguyện cầu một năm mới Giáp Thìn 2024 an khang, thịnh vượng và như ý đến với tất cả chúng ta.
(Bác sĩ Đông Y Nguyễn Đức Cường, L.Ac., Ph.D. hiện là chủ nhân của tủ thuốc “Hạnh phúc với Đông Y” chuyên phân phối các loại dược thảo)
