Từ ngày Bảy đến 14 tháng Mười, Viện hàn lâm khoa học hoàng gia Thụy Điển đã trao các giải thưởng mang tên Alfred Nobel thường được gọi là Giải Nobel, một giải thưởng danh giá nhất thế giới đối với những sáng tạo có ích cho cuộc sống. Ngoài một huy chương vàng, một bằng chứng nhận, cùng một phần thưởng tiền mặt trị giá tương đương 1,1 triệu Mỹ kim được trao cho các nhân vật đoạt giải. Năm nay, tại nơi trao giải là Stockholm và Oslo, các nhà khoa học quốc tịch Hoa Kỳ được xướng tên nhiều lần.
Giải Y học được tặng vào ngày 7/10 cho hai nhà khoa học Hoa Kỳ, là Victor Ambros và Gary Ruvkun, đã khám phá ra nguyên tắc cơ bản chi phối cách thức điều hòa hoạt động của gen. Họ đã khám phá ra microRNA, một loại phân tử RNA nhỏ mới đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa gen. Ông Victor Ambros (sinh năm 1953) là một nhà sinh học, giáo sư ở Trường Y khoa, Đại học Massachusetts. Còn ông Gary Ruvkun là một nhà sinh học phân tử tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts và là giáo sư di truyền học tại Trường Y Harvard ở Boston.
Giải Y học diễn ra khá lặng lẽ trước cũng như sau khi trao giải, còn AI thì… tỏa sáng khi hai giải Vật lý và Hóa học được xướng lên. Báo chí thế giới đã dành khá nhiều thời gian để bàn thảo.
Giải vật lý công bố ngày 8/10, không có nhiều ngạc nhiên khi phần thưởng được trao cho hai nhà khoa học John J. Hopfield (Hoa Kỳ) và Geoffrey E. Hinton (Anh) vì “những khám phá và phát minh cơ bản khởi nguồn cho sự phát triển của ngành học máy với mạng nơron nhân tạo.” Hai nhà khoa học này đã đóng góp trong việc tạo dựng nền tảng cho AI hiện nay. Mạng Hopfield là một trong những bước đầu tiên giúp máy tính học cách tái tạo thông tin từ các dữ liệu không hoàn chỉnh hoặc bị nhiễu, đặt nền móng cho việc xử lý và nhận diện hình ảnh trong AI. GS.TS John J. Hopfield sinh năm 1933 tại Chicago, Hoa Kỳ, hiện là giáo sư tại Đại học Princeton. GS.TS Geoffrey E. Hinton sinh năm 1947 tại London, Vương quốc Anh, hiện là giáo sư tại Đại học Toronto, Canada.
Giải Hóa học được trao ngày 9/10 mới gây sự ngạc nhiên khi được trao cho ba nhà nghiên cứu Demis Hassabis (Anh), John M. Jumper và David Baker là người Hoa Kỳ với các công trình nghiên cứu giải mã bí ẩn về cấu trúc protein thông qua AI. “David Baker đã thành công với kỳ tích gần như bất khả thi là tạo ra các loại protein hoàn toàn mới. Demis Hassabis và John Jumper đã phát triển một mô hình AI (trí tuệ nhân tạo) để giải quyết một vấn đề đã tồn tại 50 năm: dự đoán cấu trúc phức tạp của protein. Những khám phá này có tiềm năng to lớn,” tổ chức trao giải nhấn mạnh. Ông David Baker sinh năm 1962, hiện là giáo sư của Đại học Washington, bang Washington. Ông John M. Jumper sinh năm 1985, hiện là nhà nghiên cứu tại Google DeepMind ở London (Anh). Còn ông Demis Hassabis sinh năm 1976 tại London, là tổng giám đốc điều hành của Google DeepMind ở London.Khi hóa học liên can tới AI là điều gây ngạc nhiên cho mọi người. Người ta không ngạc nhiên về sự có mặt của AI trong mọi ngóc ngách của đời sống vật chất và tinh thần con người, mà ngạc nhiên vì AI đã len vào tận tế bào, tận gen, một vùng đất 50 năm nay vẫn được coi là bất khả xâm phạm.
Giải Văn chương cũng tốn khá nhiều giấy mực. Trước khi giải được công bố, gần như cả thế giới đều có rất nhiều dự đoán. Và nhà văn được đoán sẽ được giải là văn sĩ Tàn Tuyết, người Trung Quốc. Ngày 10/10 kết quả được công bố hoàn toàn trái ngược với tất cả các dự đoán của báo chí thế giới, khi tên của nữ nhà văn Hàn quốc sanh năm 1970 được xướng lên: Han Kang. Bà Han Kang từng được giải Man Booker International Prize năm 2016 với tác phẩm The Vegetarian (xuất bản ở Việt Nam năm 2011 với tên Người ăn chay), một cuốn tiểu thuyết kể về nghị lực của một phụ nữ trẻ sống trong một cuộc đời “chay tịnh” sau khi gánh chịu những cơn ác mộng ám ảnh về thói tàn ác của con người. Cuốn tiểu thuyết này cũng là tác phẩm đầu tiên của bà được dịch sang tiếng Anh. Văn của Han Kang được nhận xét: “văn xuôi tràn trề sức sống đầy chất thi ca, đối chọi với những thương đau trong lịch sử và phơi bày cuộc sống mong manh của con người.”
Giải Nobel Hòa bình được trao lúc 16 giờ ngày 11/10 (giờ Việt Nam) cho tổ chức Nihon Hidankyo (Nhật Bản) – tổ chức của những người sống sót sau vụ ném bom nguyên tử ở Nhật – vì những nỗ lực trong việc kêu gọi từ bỏ vũ khí hạt nhân cũng gây sự bất ngờ ngay cả cho người được giải. Ông Toshiyuki Mimaki, người đứng đầu Nihon Hidankyo, tỏ ra ngạc nhiên khi được giải Nobel hòa bình 2024. “Tôi còn chưa từng mơ tới chuyện này,” theo AFP. Năm nay, giải này có 286 ứng viên – gồm 197 cá nhân và 89 tổ chức – được đề cử. Đây cũng là giải thưởng duy nhất được công bố tại Oslo (Na Uy), trong khi các giải khác được công bố tại Stockholm (Thụy Điển).
Chiều 14/10, tuần lễ Nobel khép lại với giải Nobel kinh tế được trao cho b nhà nghiên cứu kinh tế Hoa Kỳ, Daron Acemoglu, Simon Johnson, James A. Robinson về “nghiên cứu về cách các thể chế được hình thành và ảnh hưởng đến sự thịnh vượng” của các quốc gia.
Ông Daron Acemoglu và ông Simon Johnson làm việc tại Viện Công nghệ Massachusetts, Cambridge, trong khi ông James A. Robinson thuộc Đại học Chicago, Hoa Kỳ.
Trong quyết định trao giải, ban tổ chức ghi nhận, nghiên cứu đoạt giải đã giúp chúng ta hiểu được sự khác biệt về sự thịnh vượng giữa các quốc gia.
Bằng cách xem xét các hệ thống chính trị và kinh tế khác nhau xuất hiện trong thời kỳ thực dân châu Âu, ông Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson đã có thể chứng minh mối quan hệ giữa các thể chế và sự thịnh vượng. Đồng thời phát triển các công cụ lý thuyết có thể giải thích tại sao sự khác biệt trong các thể chế vẫn tồn tại và cách các thể chế có thể thay đổi.
“Giảm bớt sự chênh lệch lớn về thu nhập giữa các quốc gia là một trong những thách thức lớn nhất của thời đại chúng ta,” ông Jakob Svensson, chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học kinh tế, cho biết.
