Câu hỏi “Làm người nghĩa là gì?” tưởng chừng đơn giản nhưng lại chất chứa biết bao triết lý và khoa học, khiến bao người trăn trở. Và có lẽ ít ai dành nhiều tâm huyết cho câu hỏi này hơn nhà cổ nhân học Rick Potts, giám đốc Chương trình Nguồn gốc Loài người tại Bảo tàng Quốc gia Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ.
Hành trình đi tìm lời giải đáp của ông Potts bắt đầu từ những năm 1980, khi ông giảng dạy môn nhân học.
Câu hỏi về ý nghĩa làm người luôn được đặt ra cho sinh viên, như một cách khơi gợi tư duy và tìm kiếm những góc nhìn đa chiều. Năm 1985, khi gia nhập bảo tàng, ông tiếp tục theo đuổi câu hỏi này và biến nó thành kim chỉ nam cho Chương trình Nguồn gốc Loài người. Đỉnh cao là vào năm 2010, câu hỏi này trở thành chủ đề xuyên suốt cho triển lãm đầy tham vọng “David H. Koch Hall of Human Origins”.
Triển lãm không chỉ đơn thuần trưng bày những hiện vật tĩnh lặng. Nó là một câu chuyện sống động về hành trình tiến hóa kéo dài 6 triệu năm của loài người, tập trung vào những đặc điểm thích nghi đã phân biệt loài người với các loài linh trưởng cổ đại khác, như bộ não lớn hơn, khả năng đi thẳng đứng, sử dụng công cụ và giao tiếp bằng biểu tượng và ngôn ngữ.
Thay vì tập trung vào một mẫu vật cụ thể như Lucy hay cấu trúc tổng thể của cây phả hệ loài người, triển lãm nhấn mạnh vào “động cơ con người” đằng sau các nghiên cứu khoa học. Hình ảnh, video và lời kể của các nhà nghiên cứu như Potts và Briana Pobiner được lồng ghép khéo léo, giúp người xem hiểu rõ hơn về quá trình nghiên cứu, phân tích hóa thạch, khảo cổ, địa chất và di truyền để đi đến những kết luận khoa học.
Nghệ thuật cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tái hiện bức tranh quá khứ. Họa sĩ cổ sinh vật học John Gurche đã dành nhiều năm sử dụng kỹ thuật pháp y để phục dựng chân dung 8 họ hàng của loài người, từ những người họ hàng xa xôi như Australopithecus afarensis (nổi tiếng với mẫu vật Lucy) đến những người họ hàng gần hơn như Homo neanderthalensis. Những bức tượng bán thân sống động và các tác phẩm điêu khắc bằng đồng đã thổi hồn vào những bộ xương cổ xưa, giúp chúng ta hình dung rõ hơn về cuộc sống của tổ tiên.
Một điểm nhấn đặc biệt của triển lãm là trạm “biến đổi khuôn mặt”, nơi khách tham quan có thể nhìn thấy mình dưới hình dạng của các họ hàng loài người khác nhau. Đây không chỉ là một hoạt động giải trí thú vị, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc hơn. Ông Potts chia sẻ: “Tôi muốn đảm bảo rằng khách tham quan sẽ không nhìn nhận tổ tiên của chúng ta chỉ đơn giản là ‘người khác’. Trạm biến đổi khuôn mặt cho phép mọi người nhìn thấy chính mình trong tổ tiên của chúng ta. Đó là một kết nối vô giá.”
Không chỉ dừng lại ở không gian trưng bày, Hall of Human Origins còn lan tỏa giá trị giáo dục rộng rãi. Từ năm 2015 đến 2017, một phiên bản lưu động của triển lãm đã được trưng bày tại 19 thư viện công cộng trên khắp đất nước. Bảo tàng cũng cung cấp bộ công cụ Hall of Human Origins miễn phí trực tuyến, giúp mọi người tự tạo triển lãm tại nhà.
Triển lãm “David H. Koch Hall of Human Origins” không chỉ là một cột mốc quan trọng trong kỷ niệm 100 năm thành lập Bảo tàng Quốc gia Lịch Sử Tự Nhiên, mà còn là một hành trình khám phá không ngừng nghỉ về bản ngã con người.
Nó đặt ra câu hỏi, cung cấp những manh mối khoa học, và khơi gợi trong mỗi chúng ta sự tò mò, thôi thúc tìm hiểu về nguồn gốc của chính mình. Triển lãm là minh chứng cho sự kết hợp hài hòa giữa khoa học, nghệ thuật và giáo dục, tạo nên một trải nghiệm đáng nhớ cho mọi người.
