TRẦN HỮU NGƯ
Tôi đắn đo mãi… và rồi, cuối cùng tôi quyết định viết về Nguyễn Đình Toàn.
Tôi không có khả năng bình luận thơ văn của ông, nhưng với một sự cảm nhận, cùng nỗi đam mê âm nhạc, tôi, với vốn từ ngữ quá ít, nhưng cũng xin mạo muội viết mấy dòng về CD “Hiên cúc vàng” của ông.
Những ngày trước 1975, tôi đã từng đọc sách, thơ văn, đặc biệt những truyện ngắn như: “Tro than,” “Mùa Xuân trên song,” “Ngày tháng,” và tôi được biết Nguyễn Đình Toàn có viết 12 tiểu thuyết, truyện dài, hai tập truyện, một bút ký, một tập thơ, ba tập nhạc, một vở kịch…
Đọc ông, để rồi tôi đâm ra ngưỡng mộ ông lúc nào không hay! Ông có những những đoản văn khó mà ai viết sánh kịp, cho nên Đài Phát thanh Saigon đã từng chọn những bài của ông để đọc cho thính giả nghe. Đây là một hân hạnh mà không phải nhà văn nào cũng có được.
Ông sinh năm 1936, tại Gia Lâm thuộc tỉnh Bắc Ninh và vào Nam năm 1954 và cuộc đời dun dủi, Nguyễn Đình Toàn qua đời tại Mỹ ngày 28/11/2023.
Phải công bằng mà nói, những văn nghệ sĩ miền Bắc vào Nam đã đóng góp một phần rất lớn cho nền văn học nghệ thuật miền Nam trước 1975. Nói thế, cũng không có nghĩa là phụ lòng những văn nghệ sĩ đích thực miền Nam.
Sau 1975, Nguyễn Đình Toàn ra nước ngoài. Đây là cuộc ra đi lần thứ hai của ông, và là lần đi cuối cùng!
Và khi nghe “Hiên cúc vàng”, tôi biết ông vẫn còn đau đáu một ngày nào đó ông sẽ trở về Việt Nam? Ông đã viết “Mai tôi đi,” rồi “Nếu mai ngày,” chứng tỏ rằng ông không bội bạc quê hương, không hờn giận cuộc đời.
Một người đã nổi tiếng viết văn, làm thơ, vậy mà Nguyễn Đình Toàn ra nước ngoài thêm một nghề nữa: Nhạc sĩ. Tôi biết ông qua CD “Hiên cúc vàng” (1999), “Tôi muốn nói với em” (2001), “Mưa trên cây Hoàng Lan” (2002).
Những tháng ngày lang thang trên đường Huỳnh Thúc Kháng vào những năm CD chép từ Trung Quốc bán tràn lan (từ những năm 1994). Nơi đây tôi đã bắt gặp rất nhiều bài hát của những thời xa xưa. Và hình như ngày ấy, tôi “bất cần thân thể” có bao nhiêu tiền lao vào mua dĩa nhạc! Mê nhạc như tôi, khó có ai theo kịp? Đem về chất đống, nghe dần, nghe dần. Cho đến một hôm, không còn dĩa nhạc cũ nào nữa để mà mua nữa. Có người trách tôi, nhạc trên mạng đầy, muốn nghe bài nào cũng có, sao mua chi cho tốn tiền? Vâng, nghe nhạc còn phải nghe tiếng là Bass, Treble nó mới ra nhạc chứ? Mặc dù ngày nay băng cối đã được “phục hồi”, nhưng cũng không thể bỏ CD được.
Trở lại Nguyễn Đình Toàn. Trong ba CD như đã nói ở trên, tôi chú ý để rồi mê CD “Hiên cúc vàng”, và tôi cũng đã làm một việc “không công” là giới thiệu nhiều người mua CD này.
Lúc mua CD “Hiên cúc vàng” nhìn thấy tên Nguyễn Đình Toàn tôi không tin mấy, nhưng vì tò mò, cũng vì ông là nhà thơ nhà văn… sao lại chuyển sang sáng tác nhạc? Nhưng trong CD này Khánh Ly hát, thì (xin lỗi hương hồn ông Nguyễn Đình Toàn) tôi tin.
Và quả thật, “Hiên cúc vàng,” một hiện tượng hiếm có trong những bài hát sáng tác ở nước ngoài nói riêng và trong nước sau 1975 nói chung. (Tôi có một người cháu suốt ngày nghe nhạc tào lao, vậy mà khi nghe “Hiên cúc vàng” nó bảo tôi chỉ chỗ nằng nặc đi mua ngay, sợ hết. Tôi gửi biếu cho ông bạn làm bác sĩ, sau khi nghe, ông nhắn tôi mua giùm ông 20 dĩa nữa để biếu bạn bè! Vậy mà có nhà sản xuất âm nhạc than rằng làm CD dạo này ế quá, nhạc dở ế là phải!).
“Hiên cúc vàng,” nhạc không mới, nhưng ông dùng chữ quá mới và lạ. Chính chỗ “dùng chữ quá mới, lạ” này mà nhạc ông kéo theo những cái mới, lạ khác, làm người nghe không thể bỏ qua CD này, tất nhiên nó không thể thiếu trong “gia tài” âm nhạc của những người đam mê âm nhạc.
Trước một đống nhạc trên kệ, tôi để “Hiên cúc vàng” chỗ dễ thấy nhất, để thỉnh thoảng tôi nghe lại. Mất chừng 70 phút, với 10 bài hát, đã cho tôi “thưởng thức” những đau thương, những chia lìa, những mất mát quá lớn, trong những ngày từ biệt quê hương.
Nguyễn Đình Toàn sắp xếp như có chủ đích, bài đầu là “Mai tôi đi,” và kết thúc là “Nụ vàng.” Nghe 10 ca khúc với giọng ca Khánh Ly trong giai điệu slow, có xen một vài bài Tango, tôi thấy ông là một phù thủy ngôn ngữ. Và những nốt nhạc nằm trong trường canh đã được ông khéo léo ngắt đoạn như một nhạc sĩ có tay nghề, ngắt mà không dứt, những ca từ nằm trong “Syncope” làm người nghe không bị hụt hẫng mà chính điều này đã làm bài hát trở nên sinh động hơn.
Ngày trước, người ta thích Nguyễn Đình Toàn vì lối văn, cũng như cách dùng từ của ông. Ngày nay chuyển sang nhạc, cũng chính những con chữ ấy, ông khéo léo sắp vào khuôn trong dạng thức, dù không được tự do như lối hành văn, nhưng không vì thế mà nhạc ông bị gò bó.
“Hiên cúc vàng” là những trăn trở khôn nguôi, những nỗi đau tột cùng, những dằn xé vô biên, những tan rã khó mà hàn gắn, thấy đó mà chia lìa, nắm trong tay nhưng vụt mất, đi với những bước chân xiêu vẹo, hiểm nguy, nhưng cũng phải đi:
“… Mai tôi đi, tôi đi vào sương đen/ Sương rất độc tẩm vào người nỗi chết/ Quê hương ta sống chia dòng vĩnh biệt/ Chảy về đâu những nước mắt đưa tin…/ Xin khấn nguyện cả mười phương tám hướng/ Cho quê hương u mê ngày thức tĩnh/ Để dù xa có chết cũng vui mừng…” (Mai tôi đi).
Xa quê hương là nỗi đau không chỉ của những người đã gắn bó với Saigon, mà hầu như những ai sống ở nông thôn, những thứ hằng ngày ít ai để ý nằm đâu đó ở quanh vườn, bờ ao gốc chuối… nhưng khi xa quê, đó là những cái nhớ đầu tiên, làm nhức nhối:
“… Nếu mai ngày những con sâu nằm trong mắt bão/ Anh sống sót trở về/ Em có còn hay em đã ra đi/ Anh cũng xin cám ơn em/ Cám ơn đời đã cho anh thấy lại những ngày tan thương biến đổi đầy vơi/ Áo trách không che hồn tơi tả/ Lối cũ đã thay nhiều cây lá/ Trời đất cũng bơ vơ/ Chiều nhớ vẫn tuôn mưa/ Dòng sông dài vẫn chảy xuôi đẩy đưa/ Khóm liễu bên hiên nhà nghiêng ngã/ Lối cũ đã thay nhiều cây lá…/ Thôi nước mắt xin đừng rơi/ Gió rét xin ngừng lay/ Cho người về đã tả tơi này/ Còn một niềm tin cuối đường đắng cay…” (Nếu mai ngày).
Từ bỏ quê hương như sát muối vào lòng, có những người cắn răng chịu đựng, riêng Nguyễn Đình Toàn, ông được thanh thản hơn người khác ở chỗ ông dung nhạc để giãi bày, đó là những khúc nhạc lòng, một “thú đau thương” và không thấy ông thù ghét ai…:
“…Chim ơi chim bay/ Trăng ơi trăng soi/ Chim đau chim có bầy/ Trăng soi trăng có ngày nghỉ ngơi/ Riêng tôi vẫn nhớ (ư) người…” (Dạ Khúc).
“… Mưa ơi mưa, mưa từng vực sâu/ Hay mưa rơi từ đỉnh trời đau/ Mưa có mong người sau/ Thương yêu nhau bền lâu/ Thì kiếp này còn gì nữa đâu…” (Mưa khuya).
“… Đời muôn hướng bơ vơ thôi còn gì mà nuôi ước mơ/ Tình như tháng năm xa đã một ngày chôn sâu lần nữa/ Này em nghe gì không, đêm nhiều khi tối tăm
hãi hùng/ Chim bay, chim bay chừng/ Mây trôi, mây trôi dường/ Đỗ về một phương nhớ trong lòng…” (Đường đưa bước em đi).
Một nỗi nhớ quê hương đến xốn xang:
“… Đêm có mây sầu đưa/ Trăng giấu đi tuổi thơ/ Ven con sông dài quê tathiu ngủ/ Đêm nào đó, ta đứng trông xa ngọn đèn lu/ Thắp trong sương mù dáng ai ngồi co ro/ Như quê hương thu nhỏ/ Để người viễn xứ mang cho vừa…/Trông ra nơi nào cũng thấy quê hương lượn quanh/ Một cơn gió lướt qua nghe lòng tha thiết/ Tưởng như mùi hương vườn cũ bay theo mình…/ Thèm miếng khoai ngày đói…/ Khi nao ta về tới/ Soi trong gương sầu ấy/ Có còn ta nữa hay là ai…” (Quê hương thu nhỏ).
Và Nguyễn Đình Toàn trong nhạc phẩm “Có bao giờ”, đã hỏi:
“…Có bao giờ em trở lại đây/ Đứng dưới trời cao ngửng trông mây…/ Đêm thao thức mây đưa/ Đêm rưng rức sao thưa/ Nhìn quanh mình nghe đã lạ Ai xa đã xa chưa/ Ai quên đã quên chưa/ Thôi nặng lòng chi nữa Có tay nào che nổi trời mưa…”.
Trong suốt 10 tình khúc của Nguyễn Đình Toàn, tôi bị anh mê hoặc bởi những đoản khúc mà tôi trích đoạn ở trên. Bài kết là “Nụ vàng” như kết thúc một hành trình của một kiếp người:
“… Sớm nay trên cành/ Con chim đau bao ngày/ Chợt lên tiếng hót/ Tiếng chim véo von/ Tiếng chim héo hon/ Đã khâu liền vết thương…/ Quê hương ta không còn hận ngăn ghét trói/ Đớn đau sẽ nguôi/ Đói no cũng vui/ Biết buông sầu oán vơi thương đầy/ Nhìn nhau ra người cũng một đời thời.
Mà máu xương buồn vấy/ Chân em thơ dại và trên đường nơi em qua lại/ Sao lòng chắc không ai đã nằm chết nơi đây dưới mặt đất này/ Để dừng đạp trên mặt người ngủ yên…”
Tôi không biết viết gì hơn trước những ca từ đẹp lộng lẫy, ru từng nốt nhạc, trong cuộc hành trình từ biệt quê hương, mang nỗi đau sâu lắng, trầm tư của một người đi tìm cuộc đời đã mất!
Bài viết ngắn này thay cho một nén nhang thắp lên để vô cùng thương tiếc ông.
