Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao con người trong thời đại bùng nổ thông tin lại có xu hướng né tránh những điều “khó nuốt”, những tin tức tiêu cực, hay những vấn đề nan giải mà bản thân không muốn đối diện? Đơn giản thôi, đó là vì “Hiệu ứng Đà điểu” đang chi phối chúng ta.
“Hiệu ứng Đà điểu” là một thuật ngữ tâm lý học, mô tả xu hướng né tránh thông tin tiêu cực, những vấn đề khó khăn mà chúng ta không muốn đối diện. Nó được ví như hành động “chôn đầu vào cát” của loài đà điểu khi gặp nguy hiểm, với hy vọng rằng bằng cách không nhìn thấy, thì nguy hiểm cũng sẽ tự động biến mất.
Caitlyn Oscarson, một chuyên gia tư vấn hôn nhân và gia đình, đã định nghĩa “Hiệu ứng Đà điểu” một cách rất dễ hiểu: “Đó là một thiên kiến nhận thức khiến chúng ta loại bỏ, phớt lờ, hoặc né tránh những thông tin tiêu cực hoặc gây khó chịu.”
Tiến sĩ Sue Varma, giáo sư tâm thần học tại Đại học New York Grossman School of Medicine, cũng đồng tình với quan điểm này. Bà ví “Hiệu ứng Đà điểu” như việc “chôn đầu vào cát, tham gia vào hành vi trốn tránh và phủ nhận, hy vọng vấn đề sẽ tự biến mất.”
Để hình dung rõ hơn, hãy xem xét một vài ví dụ quen thuộc trong cuộc sống:
- Vấn đề tài chính: Bạn có bao giờ trì hoãn việc kiểm tra sao kê thẻ tín dụng, chỉ vì sợ phải đối mặt với số tiền mình đã tiêu quá tay?
- Sức khỏe: Bạn có né tránh việc đi khám bác sĩ, dù biết rằng mình đang có những triệu chứng bất thường, chỉ vì sợ phải nghe những tin xấu?
- Học tập: Bạn có tránh xem điểm thi sau một kỳ thi khó khăn, chỉ vì sợ kết quả không như mong đợi và làm tổn thương hình ảnh “học sinh giỏi” mà bạn tự xây dựng?
- Công việc: Bạn có làm ngơ trước những email cảnh báo về việc cắt giảm nhân sự tại công ty, hy vọng rằng mọi chuyện sẽ ổn thỏa?
Những hành động này, dù vô tình hay cố ý, đều là biểu hiện của “Hiệu ứng Đà điểu”. Chúng ta tin rằng bằng cách phớt lờ vấn đề, nó sẽ tự động biến mất hoặc trở nên ít nghiêm trọng hơn. Nhưng thực tế, việc né tránh chỉ mang lại sự an ủi tạm thời, và thường dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn về sau.
Oscarson đã chỉ ra rằng “vấn đề với ‘Hiệu ứng Đà Điểu’ là nó chỉ là một giải pháp ngắn hạn. Trốn tránh cảm thấy dễ chịu trong khoảnh khắc, nhưng hầu như luôn dẫn đến nhiều vấn đề hơn.”
Việc né tránh vấn đề không giúp chúng ta giải quyết chúng, mà ngược lại, khiến chúng trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian. Hãy tưởng tượng, nếu bạn phớt lờ việc kiểm tra sao kê thẻ tín dụng, số nợ của bạn có thể tăng lên đến mức không thể kiểm soát. Hoặc nếu bạn trì hoãn việc đi khám bác sĩ, bệnh tật của bạn có thể tiến triển đến giai đoạn khó chữa trị.
“Hiệu ứng Đà điểu” cũng có thể dẫn đến sự tê liệt trong việc ra quyết định. Chúng ta biết rằng mình cần phải đưa ra một quyết định quan trọng, nhưng lại hy vọng rằng vấn đề sẽ tự biến mất, khiến chúng ta không dám hành động.
Ngoài ra, việc liên tục né tránh những điều tiêu cực có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của chúng ta. Chúng ta có thể cảm thấy lo lắng, căng thẳng, và thậm chí là suy sụp khi nhận ra rằng những vấn đề mình từng né tránh đang dần vượt khỏi tầm kiểm soát.
Vậy có phải “Hiệu ứng Đà điểu” hoàn toàn tiêu cực?
Câu trả lời là không hoàn toàn. Trong một số trường hợp, “Hiệu ứng Đà điểu” có thể mang lại một số lợi ích nhất định, đặc biệt là trong ngắn hạn.
Varma đã chỉ ra rằng “trong ngắn hạn, ‘Hiệu ứng đà Điểu’ có thể giống như một người giữ hòa khí.” Điều này đặc biệt đúng trong những tình huống căng thẳng, khi việc đối diện trực tiếp với vấn đề có thể gây ra những xung đột không đáng có.
Ví dụ, một nhân viên nhà nước, khi nhận được email báo trước những thay đổi lớn có thể dẫn đến mất việc, có thể chọn cách “chôn đầu vào cát” và tiếp tục làm việc một cách hiệu quả. Trong trường hợp này, “Hiệu ứng Đà điểu” giúp họ duy trì sự tập trung và năng suất, ít nhất là trong thời gian ngắn.
Tuy nhiên, LaMotte cảnh báo rằng việc lạm dụng “Hiệu ứng Đà điểu” có thể dẫn đến sự tích tụ những cảm xúc tiêu cực như oán giận, và gây ra những vấn đề nghiêm trọng hơn về sau.
Thêm vào đó, Oscarson lưu ý, đôi khi chúng ta may mắn và một vấn đề mà chúng ta né tránh suy nghĩ và giải quyết sẽ tự giải quyết mà không cần chúng ta làm gì cả. Ví dụ: chúng ta lo lắng về một triệu chứng sức khỏe, tránh đi khám bác sĩ vì sợ hãi, và sau đó nó tự khỏi.
Vậy làm thế nào để “khắc chế” “Hiệu ứng Đà điểu” và sống một cuộc sống tích cực hơn?
May mắn thay, có nhiều cách để chúng ta “khắc chế” “Hiệu ứng Đà điểu” và đối diện với những vấn đề của mình một cách hiệu quả hơn.
- Hãy tự trắc ẩn với bản thân: Oscarson khuyên rằng chúng ta nên bắt đầu bằng cách tự trắc ẩn với bản thân. “Chúng ta thường cảm thấy rất tội lỗi và xấu hổ về những điều chúng ta đang trốn tránh. Nó có thể khiến chúng ta cảm thấy thiếu năng lực và dễ bị tổn thương. Nhưng việc muốn tránh những cảm xúc tiêu cực là điều bình thường và rất con người. Đó đúng nghĩa là cách chúng ta được lập trình.”
- Nhận thức và chấp nhận: Bước đầu tiên là nhận ra rằng bạn đang có xu hướng né tránh thông tin tiêu cực. Hãy chấp nhận rằng đây là một phản ứng tự nhiên của con người, và đừng tự trách thân mình.
- Đối diện từng bước: Thay vì cố gắng giải quyết mọi vấn đề cùng một lúc, hãy bắt đầu với những việc nhỏ nhặt. Ví dụ, hãy kiểm tra một vài tài khoản ngân hàng, gửi một email cho bác sĩ, hoặc nhắn tin cho một người bạn mà bạn đang tránh mặt vì mâu thuẫn.
- Lập kế hoạch và tuân thủ: Varma khuyên rằng chúng ta nên lập một kế hoạch cụ thể, hoặc tuân theo “quy tắc ba” để giới hạn số lượng lựa chọn và thời gian ra quyết định. Ví dụ, hãy chỉ xin lời khuyên từ ba người, giới hạn bản thân trong ba lựa chọn, và dành một khoảng thời gian nhất định để đưa ra quyết định.
- Tìm kiếm sự hỗ trợ: Đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ bạn bè, gia đình, hoặc các chuyên gia tâm lý. Việc chia sẻ những vấn đề của bạn với người khác có thể giúp bạn nhìn nhận chúng một cách khách quan hơn, và tìm ra những giải pháp hiệu quả.
- Luyện tập chánh niệm: Chánh niệm là một phương pháp thiền định giúp bạn tập trung vào hiện tại, và chấp nhận những cảm xúc của mình mà không phán xét. Việc luyện tập chánh niệm có thể giúp bạn giảm bớt sự lo lắng và sợ hãi khi đối diện với những vấn đề khó khăn.
Tóm lại, “Hiệu ứng Đà điểu” là một hiện tượng tâm lý phổ biến, có thể gây ra những tác động tiêu cực đến cuộc sống của chúng ta. Tuy nhiên, bằng cách nhận thức, chấp nhận, và chủ động đối diện với những vấn đề của mình, chúng ta có thể “khắc chế” “Hiệu ứng Đà điểu” và sống một cuộc sống tích cực và trọn vẹn hơn.
