Theo tin từ bài báo trên Wall Street Journal, Iran và Hoa Kỳ đã kết thúc một vòng đàm phán mới tại Rome vào thứ Bảy vừa qua. Giới chức Iran mô tả cuộc gặp này là một “bước tiến,” mở đường cho các cuộc thảo luận tiếp theo vào tuần tới.
Diễn biến cuộc đàm phán mới nhất
Thứ trưởng Ngoại giao Iran, ông Abbas Araghchi, đã đưa ra một đánh giá thận trọng sau khi kết thúc các cuộc đàm phán gián tiếp với đặc phái viên Hoa Kỳ, ông Steve Witkoff. Trao đổi với truyền thông nhà nước Iran, ông Araghchi nói: “Không có lý do gì để quá lạc quan, và cũng không có lý do gì để quá bi quan.”
Theo nhà ngoại giao hàng đầu của Iran, các nhóm kỹ thuật của cả hai bên sẽ đàm phán vào tuần tới, và các quan chức cấp cao hơn cũng sẽ gặp mặt. Ông cho biết thêm, các cuộc đàm phán sẽ tiếp tục được Oman làm trung gian và Muscat, thủ đô của Oman, sẽ là nơi diễn ra vòng đàm phán kế tiếp. Cuộc gặp hôm thứ Bảy đã diễn ra tại Đại sứ quán Oman ở thủ đô Rome của Ý.
Các quan chức Hoa Kỳ xác nhận sẽ có một cuộc gặp Mỹ-Iran vào tuần tới nhưng không cung cấp chi tiết cụ thể.
Một tuyên bố từ Bộ Ngoại giao Oman cho biết hai bên đã sẵn sàng bước vào một giai đoạn thảo luận mới và Muscat sẽ là địa điểm cho vòng tiếp theo. Tuyên bố nêu rõ: “Giai đoạn này nhằm mục đích đạt được một thỏa thuận lâu dài và ràng buộc, đảm bảo Iran từ bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân, dỡ bỏ hoàn toàn các lệnh trừng phạt và bảo vệ quyền phát triển năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình của nước này.”
Những đề xuất và quan điểm của Iran
Bài báo cho biết, trước cuộc họp hôm thứ Bảy, Iran đã có kế hoạch đưa ra một loạt đề xuất cho một thỏa thuận hạt nhân mới. Một trong những yêu cầu chính, theo những người quen thuộc với vấn đề, là đòi hỏi sự đảm bảo từ chính quyền Tổng thống Trump rằng Hoa Kỳ sẽ không rút khỏi một thỏa thuận trong tương lai.
- Tại sao Iran lại cần sự đảm bảo này? Điều này phản ánh kinh nghiệm đau thương của Iran với thỏa thuận hạt nhân năm 2015 (tên chính thức là Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung – JCPOA). Thỏa thuận này, được đàm phán dưới thời chính quyền Obama, yêu cầu Iran hạn chế chương trình làm giàu uranium để đổi lấy việc nới lỏng các lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, Tổng thống Trump đã rút Hoa Kỳ khỏi thỏa thuận vào năm 2018, gọi đó là “một trong những giao dịch tồi tệ và một chiều nhất mà Hoa Kỳ từng tham gia.”
- Yêu cầu cụ thể hơn: Theo các quan chức châu Âu, Iran và một nguồn tin khác, trong cuộc đàm phán hôm thứ Bảy, ông Araghchi dự kiến đề xuất một khuôn khổ mà Tehran hy vọng sẽ đảm bảo Mỹ không rút lui. Là một phần của sự đảm bảo đó, Iran muốn Mỹ bồi thường thiệt hại cho Tehran nếu Washington rút khỏi thỏa thuận. Ý tưởng về một hình phạt tài chính nếu Mỹ rút lui đã được Iran đề cập với các quan chức chính quyền Biden trước đây, nhưng không đi đến đâu. Ông Mohamed Amersi, thành viên ban cố vấn tại Trung tâm Wilson (một viện nghiên cứu ở Washington), nhận định: “Mối lo của Iran không chỉ là ký một thỏa thuận, mà là một thỏa thuận với các điều kiện ngăn chặn việc nó bị đơn phương hủy bỏ.”
Ngoài ra, theo các quan chức Iran và Ả Rập, Iran cũng dự kiến thảo luận các phương thức quản lý kho uranium làm giàu hiện tại theo một thỏa thuận mới (có đề xuất để Nga quản lý kho dự trữ này, hiện đang được cơ quan năng lượng nguyên tử LHQ giám sát), một quy trình dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế và hy vọng tổ chức một chuyến thăm cấp cao tới Washington.
Ông Ali Shamkhani, một trợ lý hàng đầu của Lãnh tụ Tối cao Ayatollah Ali Khamenei, đã viết trên mạng xã hội X khi cuộc đàm phán bắt đầu: “Đội Iran tại Rome với đầy đủ quyền hạn cho một thỏa thuận.” Ông nói rằng một thỏa thuận cần bao gồm “sự đảm bảo, cân bằng, không có đe dọa, tốc độ, dỡ bỏ trừng phạt… kiềm chế những kẻ gây rối (như Israel), và thúc đẩy đầu tư.” Ông cũng nhấn mạnh Iran sẽ không chấp nhận việc dỡ bỏ (dismantlement) chương trình hạt nhân của mình như Libya đã làm năm 2003 (một cách tiếp cận mà Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu ủng hộ), cũng như không chấp nhận cách tiếp cận của UAE (vận hành lò phản ứng hạt nhân nhưng từ bỏ việc làm giàu uranium và phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu).
Lập trường của Hoa Kỳ
Một phát ngôn viên của đặc phái viên Witkoff từ chối bình luận về bất kỳ yêu cầu nào mà Iran có thể đưa ra về sự đảm bảo hoặc các chi tiết khác. Phát ngôn viên này nói: “Tổng thống đã nói rõ: Iran không thể có vũ khí hạt nhân hoặc chương trình làm giàu [uranium]. Khi chúng tôi tiếp tục đối thoại, chúng tôi hy vọng sẽ tinh chỉnh một khuôn khổ và thời gian biểu để hướng tới một thỏa thuận đạt được các mục tiêu của Tổng thống một cách hòa bình.”
Tuy nhiên, bài báo cũng chỉ ra một sự thay đổi trong thông điệp. Ông Witkoff ban đầu dường như gợi ý rằng chính quyền Trump có thể cho phép Iran giữ vĩnh viễn mức làm giàu uranium không cao hơn 3,67% nếu tuân thủ xác minh nghiêm ngặt và các bước khác. Nhưng sau đó, vào thứ Ba, ông Witkoff đã ra tuyên bố nói rằng Iran phải đồng ý “dừng và loại bỏ chương trình làm giàu và vũ khí hóa hạt nhân của mình.”
Hoa Kỳ từ lâu đã cáo buộc Tehran chuẩn bị phương án phát triển vũ khí hạt nhân, dù Iran khẳng định chương trình của họ chỉ vì mục đích hòa bình.
- Tại sao Mỹ lại do dự trong việc đưa ra đảm bảo? Các quan chức Mỹ lập luận rằng không chính quyền nào có thể ràng buộc quyết định của một tổng thống và Quốc hội trong tương lai. Hơn nữa, Washington cần sự linh hoạt để rút khỏi thỏa thuận nếu Iran có hành động thù địch chống lại lợi ích và đồng minh của Mỹ hoặc vi phạm thỏa thuận. Cựu nhà đàm phán Mỹ Richard Nephew cho biết đây chính là vấn đề đã khiến nỗ lực quay lại JCPOA dưới thời chính quyền Biden thất bại.
Tổng thống Trump, mặc dù muốn giải quyết vấn đề hạt nhân Iran thông qua ngoại giao, cũng đã tuyên bố sẵn sàng sử dụng vũ lực để ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân. Hôm thứ Sáu, ông cảnh báo rằng sinh mạng ở Iran “sẽ gặp nguy hiểm lớn” nếu nước này có được vũ khí hạt nhân.
Bối cảnh hiện tại và vai trò của các bên khác
Sau khi ông Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận năm 2018, Iran đã tăng cường chương trình hạt nhân của mình. Theo bài báo, Iran hiện đang sản xuất uranium làm giàu ở mức 60%, quốc gia duy nhất không có vũ khí hạt nhân làm điều này. Mức độ này có thể nhanh chóng được chuyển đổi thành vật liệu cấp độ 90% cần thiết cho một quả bom.
Nga dường như đang nổi lên như một bên trung gian trong các cuộc đàm phán. Ông Araghchi đã đến Moscow trước khi tới Rome để gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ông Trump cũng đã thảo luận về Iran với ông Putin, và ông Witkoff đã tới Moscow trước vòng đàm phán đầu tiên.
Triển vọng
Cuộc gặp ở Rome được mô tả là một “bước tiến” bởi phía Iran, và các cuộc đàm phán kỹ thuật cũng như cấp cao hơn dự kiến sẽ diễn ra vào tuần tới tại Muscat, Oman. Tuy nhiên, với những khác biệt cơ bản về các vấn đề cốt lõi như sự đảm bảo và mức độ làm giàu uranium, con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Đánh giá thận trọng của chính Thứ trưởng Ngoại giao Iran Araghchi (“không quá lạc quan, không quá bi quan”) dường như phản ánh đúng thực tế phức tạp của tiến trình đàm phán này.
Nguồn: https://www.wsj.com/world/middle-east/iran-seeks-guarantees-u-s-wont-leave-nuclear-pact-again-30e6b572
