NGUYỄN ĐỨC CƯỜNG, L.Ac., Ph.D
Dẫn nhập
Quả mướp đắng, tên gọi của người miền Bắc, còn được người miền Nam gọi là trái khổ qua, là một loại rau quả mọc ở dạng dây leo, thường thấy ở các quốc gia vùng nhiệt đới, thuộc họ bầu bí.
Trong các loại quả ăn được, có lẽ đây là loại đắng nhất! Có lẽ vì thế mà đồng bào miền Nam đặt tên là khổ qua. Khổ, từ ngữ Hán Việt, có nghĩa là đắng, ăn khổ qua, có nghĩa là vượt qua cái đắng chăng? Người Mỹ gọi khổ qua là bitter melon. Khổ qua có nhiều ở Ấn Độ, Pakistan, Nam Phi, các quốc gia vùng Đông Nam Á trong đó có Việt Nam, Trung quốc…, Phi châu và vùng Caribe.
Khổ qua có hoa màu vàng, khi chín thì quả cũng có màu vàng nhạt, nhưng hạt thì lại chuyển sang màu đỏ. Bên ngoài quả lại sần sùi. Hình dạng khổ qua bên ngoài không đẹp mắt, nhưng khổ qua lại là thành phần chính trong nhiều món ăn khá hấp dẫn ví dụ như: Khổ qua xào với trứng, canh khổ qua cá thác lác viên, canh khổ qua nhồi thịt. Không những thế, người ta còn làm mứt khổ qua trong ngày Tết, rồi trà khổ qua để giải nhiệt nữa!
Vào những ngày Tết dân tộc, nhiều gia đình còn ăn món khổ qua hầm thịt, coi đó như là một cách cầu cho cái khổ của năm cũ qua đi, hoặc mừng cho cái khổ đã ra đi! Suy nghĩ này có thật sự đúng hay không, chưa ai kiểm chứng được, nhưng nói về mặt sức khỏe thì khổ qua là một loại quả có nhiều tác dụng rất tốt, có thể nói là thần kỳ.
Khổ qua trong nhãn quan Đông y
Theo Đông y, Khổ qua có vị Đắng, tính Hàn, tác dụng trực tiếp vào can (gan), tâm (tim), tỳ (hệ tiêu hóa), phế (phổi) và thận.
Theo kinh nghiệm trị liệu, cũng như dựa trên những tài liệu nghiên cứu khoa học cho thấy, khổ qua có những tác dụng trị liệu như sau: hỗ trợ tiêu hóa, hạ sốt, trị rôm sảy ở trẻ em, trị tiểu đường loại II (xin nhấn mạnh là trị tiểu đường khi chưa biến chứng), chống nhiễm khuẩn, chống sưng, đề phòng ung thư…
Trong số đó những lợi ích này của khổ qua, trị tiểu đường là một tác dụng rõ rệt nhất. Ngoài ra, khổ qua còn tỏ ra rất hữu hiệu khi được dùng để đối phó với các bệnh ngoài da, đặc biệt là bệnh dời – Herpes Zoster.
Ở một vài quốc gia Phi châu, khổ qua được xem là một phương thuốc dân gian từ rất lâu rồi. Đó là một vị thuốc kích thích tiêu hóa, trị chứng khó tiêu và chứng táo bón. Tại Togo, một quốc gia Phi châu, nền y học cổ truyền xem đó là một vị thuốc dân gian trị các bệnh đường ruột, và tinh chất khổ qua được dùng để trị bệnh giun sán, bệnh sởi, và bệnh chickenpox (bệnh thủy đậu), bệnh kiết lỵ, đau bụng, phỏng, và vài bệnh da khác như ghẻ ngứa…
Tại Panama, Columbia, lá khổ qua cũng được chế biến thành trà giải nhiệt, dùng để trị sốt rét và tiểu đường. Một số kết quả nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, dù chưa được công bố nhưng cũng cho rằng khổ qua có tác dụng chống sốt rét, bởi vì vị đắng của khổ qua được cho là do chất quinine.
Công dụng trị liệu của khổ qua theo kinh nghiệm Việt Nam
Tại Việt nam, nhiều món ăn và thức uống làm từ khổ qua có khả năng điều trị, hoặc hỗ trợ điều trị như sau:
Hạ huyết áp:
Để hạ huyết áp, dân gian Việt nam có một món ăn độc đáo: Khổ qua trộn rau cần với cân lượng như sau:
Khổ qua: 150 gr, rau cần: 150 gr, thêm một chút tương mè, vài lát tỏi.
Cách làm: Khổ qua gọt bỏ vỏ, bỏ ruột và hạt, sau đó thái nhuyễn thành sợi, nhúng qua nước sôi một chút rồi lại nhúng vào nước lạnh. Sau đó trộn với rau cần. Chúng ta có thể nêm thêm các loại gia vị mình muốn.
Trị mắt đỏ sưng đau do Gan nóng
Khổ qua tươi 500gr rửa sạch, nấu với 250 ml nước trong khoảng 10 phút, dùng uống trong ngày. Nước khổ qua trong trường hợp này giúp giải nhiệt, và làm hỗ trợ điều trị chứng đau mắt.
Trị Rôm Sảy ở trẻ em
Dùng hai, ba trái khổ qua bỏ hạt, thái nhuyễn rồi nấu trong 2 lít nước. Sau đó để nguội, dùng bông gòn thấm nước khổ qua, thoa lên những vùng da đang bị rôm sảy. Rất hiệu quả.
Trị Tiểu đường
Dùng hai trái khổ qua bỏ hạt, thái nhuyễn rồi nấu với 1 lít nước. Dùng để uống trong ngày.
Trị viêm loét vùng môi và miệng, viêm lưỡi, viêm họng
Dùng 60gram khổ qua, 60gram củ năng. Khổ qua bỏ ruột, thái lát, củ năng bỏ ruột thái lát. Tất cả đem xào với dầu olive, hay dầu bắp, ăn hai lần mỗi ngày.
Trị Phỏng cấp I
Ngày xưa, để trị phỏng nhẹ, dân gian thường bỏ hạt, rồi giã nát trái khổ qua, sau đó đắp ngoài da rồi băng kín lại. Bây giờ, chúng ta có thể dùng blender – máy xay sinh tố, xay nhuyễn, đắp lên vùng phỏng, và cũng băng lại. Người viết cũng xin lưu ý, công thức này chỉ dùng để trị phỏng cấp độ I (phỏng chỉ gây tổn thương ở lớp da trên cùng – thượng bì mà thôi).
Ở cấp độ nặng hơn, tổn thương sâu xuống hạ bì có thể gây nhiễm trùng, nạn nhân cần được đưa đến bệnh viện để được sự chữa trị đúng mức.
Trị bệnh Dời – Shingles (Herpes Zoster)
Bệnh Dời, còn được gọi là Shingles hay Herpes Zoster, xuất hiện thành từng dải rộng và dài, chạy quanh thân, hoặc một vùng nhỏ, có nhiều mụn nước (blister) rộp lên với màu đỏ rực, tạo cảm giác đau nóng liên tục và dữ dội trên da mặt, trên các vùng mô mềm quanh vùng ngực, bụng…
Theo các kết quả nghiên cứu, những ai trong tuổi thơ từng bị bệnh Thủy đậu – chickenpox, gây ra bởi một loại virus mang tên Varicella Zoster, loại virus này sau đó sẽ “ngủ yên” và trú ẩn trong rễ thần kinh, đợi đến một lúc nào đó trong đời, sẽ tái xuất hiện và gây ra bệnh Dời, khi bệnh nhân quá căng thẳng, hoặc hệ miễn nhiễm suy yếu, hoặc do tuổi tác, và ngay cả do tác dụng phụ của vài loại thuốc Tây cũng có thể “đánh thức” loại virus này. Mặc dù đó là loại virus từng gây ra bệnh Chickenpox xưa kia, khi tái xuất lại chỉ gây ra bệnh Dời, và một khi đã mắc phải, với phần lớn trường hợp, bệnh Dời sẽ không giờ tái phát.
Cách dùng Khổ qua để trị bệnh Dời như sau
Lấy một quả khổ qua, bỏ hột, thái nhuyễn trước khi cho vào một blender, thêm vào một muỗng café muối, một chút nước, rồi xay thật nhuyễn để có được một loại gel đặc sệt. Sau đó, phết lên vùng tổn thương rồi dùng bandage băng lại, nếu cần có thể băng quanh thân người để giữ cho gel khổ qua ổn định trên vùng tổn thương. Mỗi ngày làm từ hai đến ba lần.
Công thức điều trị này giảm đau rất nhanh, và có kết quả chỉ trong vòng một tuần lễ cho đến 10 ngày. Trong khi, các phương pháp trị liệu hiện nay, đôi khi phải kéo dài đến hơn hai tháng trời trong bệnh viện, bệnh nhân phải chịu nhiều đau đớn và hết sức tốn kém.
Kết quả trị liệu sẽ càng nhanh hơn, nếu chúng ta kết hợp với cách dùng khổ qua trong phần trên.
Lưu ý
Vì Khổ qua có tính chất mát lạnh, Đông y gọi là tính hàn, nên khi bị rối loạn tiêu hóa do lạnh, như tiêu chảy chẳng hạn, chúng ta không nên ăn. Thêm một điều cần chú ý, là hột khổ qua cần loại bỏ, vì lớp vỏ bọc của hột có độc tính, nhất là đối với trẻ em.
Phụ nữ có thai, nên tránh các món ăn hoặc thức uống có khổ qua, vì có thể ảnh hưởng không tốt cho thai nhi.
Khổ qua trong nhãn quan Tây y
Nghiên cứu trong nhiều phòng xét nghiệm cho thấy, những thành phần dưỡng chất có mặt trong khổ qua gồm có: Carbohydrate (tinh bột), đường, chất xơ, chất béo, protein, ngoài ra, còn có các loại vitamin như: Vitamin A, B1, B2, B3, B6, B9, B12, C, E, K, và các dưỡng chất Calcium, Magnesium, Phosphorus, Potassium, Sodium, và Zinc. Tất cả đều là những dưỡng chất rất cần thiết cho cơ thể.
Tóm lại, khổ qua có nhiều ích lợi cho sức khỏe hơn phần lớn chúng ta nghĩ, ứng với câu ngày xưa tổ tiên chúng ta thường nói: “Thuốc đắng dã tật” vậy.
