TRÙNG DƯƠNG
Khi soạn lại một truyện ngắn cho một số báo Tôi Yêu Tiếng Nước Tôi nhân Ngày Của Cha, kể lại một kỷ niệm thuở nhỏ với ông cụ thân sinh, trong đó có cảnh mấy bố con hì lục làm một cái đèn kéo quân cho một dịp Trung Thu. Một trong những chi tiết chính trong truyện, là việc tôi có nhiệm vụ vẽ một số hình nhân để cắt ra dán vào hai vòng tròn bằng lạt tre vòng quanh trục đèn bằng thép, để khi đốt cây nến đặt ở một cái đĩa ở đáy đèn, hơi nóng bốc lên sẽ làm hai vòng tròn quay và các hình nhân quay theo. Ghi lại chi tiết này đồng thời tôi cũng hơi khoe khoang về năng khiếu vẽ của mình nữa, và dông dài trong phần in nghiêng bên dưới:
Rồi như chợt nhận ra đứa nào vừa lên tiếng hỏi câu vừa rồi, [cha tôi] nói, “Ơ, sao cái Bảy còn ngồi đây? Sao không lo vẽ hình để là hình nhân đi? Mày vẽ được gì thì vẽ đi chứ còn chờ gì nữa?”
“Tại con không nghe cậu bảo gì cả. Con sẽ đi lấy giấy bút vẽ liền,” tôi đáp với hai cánh mũi phồng to vì mối hãnh diện được cha tôi giao phó cho một công việc quan trọng bậc nhì trong việc làm đèn. Phải, không quan trọng sao được bởi vì cái đèn đâu còn có thể gọi là đèn kéo quân nếu thiếu những hình nhân. Và cha tôi giao cho tôi công việc tạo cho cây đèn một sự sống động vì ông biết chỉ có tôi là ham vẽ và có hoa tay vẽ (tôi thường tẩn mẩn tìm trên mười đầu ngón tay xem cái gọi là “hoa tay” ấy ở đâu mà chả thấy đâu cả).
Tôi ham vẽ ngay từ khi biết cầm bút viết và thường phóng tác những chuyện đã đọc được hoặc những phim đã xem. Độc giả của những truyện bằng tranh của tôi là đám bạn học cùng lớp. Vì ít khi có giấy trắng dư để vẽ, tôi xoay ra cho các bạn tôi “mướn” truyện bằng cách, thay vì trả tiền để được đọc truyện của tôi, chúng phải nạp giấy trắng xé từ vở của chúng ra. Có vài đứa bạn bỏ tiền ra để mua đứt một cuốn truyện bằng tranh nào đó của tôi, và tôi dùng tiền bán truyện đó để mua giấy vẽ truyện nữa. Tôi mê vẽ truyện nên chẳng hề quan tâm đến việc bán đứt một tập truyện, miễn là tôi có tiền mua giấy vẽ và viết nữa. Cha tôi không bao giờ nói ra niềm hãnh diện của ông về năng khiếu của tôi, hoặc có lẽ ông cũng chả buồn lưu ý tới cho đến khi có một hai người bạn của ông đến chơi thấy tôi ngồi vẽ, đã xem và khuyên ông nên cho tôi theo học vẽ.
Khi tôi giao bài, chủ bút Hà Giang không thấy hình ảnh gửi kèm, lên mạng kiếm không thấy hình nào ưng ý, nên bảo tôi, hay là chị vẽ đi. Tôi bảo lâu nay tôi không vẽ vời gì nên trời đã lấy lại “mười ngón tay bắt được của Trời” (diễn tả của cố nhà văn Mai Thảo về các bạn họa sĩ) rồi.
Rồi tôi chợt nghĩ tới khả năng vẽ của trí tuệ nhân tạo trong chương trình Copilot của công ty Microsoft, mà tôi có thử qua một đôi lần, tôi bảo để tôi thử lại xe sao.
Copilot là một chương trình chatbot có thể tải xuống miễn phí vào điện thoại di động. Bạn cũng có thể vào trang Web này để dùng thử, https://copilot.microsoft.com/ Bạn có thể dùng miễn phi, hoặc đăng ký có trả tiền với Copilot Pro.
Hiện có nhiều chương trình chatbot tương tự, trang bị với kỹ thuật trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence), giúp người sử dụng tìm kiếm thông tin qua một cuộc hội thoại tự nhiên như thể ta đang nói chuyện với một người nào đó, giúp lập dàn bài, có khi viết cả văn bản bạn yêu cầu, và cung cấp lời khuyên, chính xác bao nhiêu thì cũng cần người xử dụng thẩm định các thông tin này. Có người đã dùng chatbot, điển hình là ChatGPT, để viết nguyên một bài, có khi cả một cuốn sách, như một tác giả đã cho biết và còn viết nguyên một bản chỉ dẫn (tôi thấy nhưng chưa vào nghiên cứu). Cá nhân tôi có thử sơ qua một lần hội thoại với ChatGPT, về một ý cho một truyện ngắn, khá thú vị, nhưng bỏ ngang vì một lý do riêng, có thể tôi sẽ kể lại kinh nghiệm này ở một bài khác.
ChatGPT không phải là chương trình chatbot duy nhất. Trên thị trường hiện có một số chương trình tương tự, như Gemini của Google và ChatGPT của hãng OpenAI. Cho tới giờ tôi chỉ mới làm quen với Copilot (cũng xử dụng ChatGPT vì Microsoft có hùn vốn với OpenAI để khai triển chương trình này, nhưng lại đặt tên lại là Copilot).
Đặc biệt nhất với tôi là Copilot còn vẽ theo “toa đặt hàng” (tiếng chuyên môn là “prompt,” có nghĩa là bản mô tả chi tiết, càng chính xác càng tốt, hình ảnh bạn muốn chatbot này vẽ cho bạn) của người dùng nữa. Tôi nghĩ các chương trình khác cũng có khả năng này.
Tất nhiên là tôi rất tò mò với khả năng vẽ của Copilot, đúng ra là một chương trình minh họa gài trong Copilot, tên là DALL-E, là một trong nhiều chương trình minh họa có gài kỹ thuật trí tuệ nhân tạo (AI-generative design tools) hiện lưu hành. Tôi có thử bảo Copilot vẽ đôi ba lần, nhưng không lấy gì gây ấn tượng lắm, vì những hình ảnh nhận được “sạch sẽ” và “tươm tất” quá, có tính cách trang trí và vô cảm, không phù hợp với thẩm mỹ nghệ thuật của tôi. Nên tôi không trở lại, một phần cũng vì bận với một số việc khác cần sự chú ý của mình hơn.
Tới hôm cần tìm hình minh họa cho truyện ngắn “Cây đèn kéo quân.” Mặc dù chủ bút TYTNT bảo tôi vẽ đi, nhưng tôi vẫn còn cố vớt vát. Tôi vào Copilot, hy vọng sẽ có được một bức vẽ có thể dùng được.
Đây là cuộc hội thoại bằng tiếng Việt—vâng, Copilot có thể nói tiếng Việt, và nhiều ngôn ngữ khác–của tôi với Copilot:
Tôi: Vẽ cảnh một người cha ngồi làm đèn kéo quân hình khối vuông với ba con một trai hai gái. Con trai giúp dán giấy lên khung đèn làm bằng tre, một con gái nằm sấp vẽ hình nhân là các nhân vật cổ tích trong phim hoạt họa Walt Disney, và một con gái ngồi cắt các hình nhân bằng kéo. Có một ngọn đèn treo lơ lửng từ trần nhà toả ánh sáng xuống bốn cha con.
Trong không tới một phút, Copilot trả lời và cho tôi bốn bức vẽ để chọn.
CoPilot: Tôi đã tạo một hình ảnh với cảnh một người cha cùng ba người con của mình – một trai và hai gái – đang làm đèn kéo quân hình khối vuông. Cậu con trai đang giúp dán giấy lên khung đèn làm từ tre, một cô con gái nằm sấp vẽ các nhân vật cổ tích từ phim hoạt hình của Walt Disney, và cô con gái còn lại ngồi cắt các hình nhân bằng kéo. Một ngọn đèn treo từ trần nhà, chiếu sáng lên cả gia đình. Hy vọng bạn sẽ thích tác phẩm này!
Xem xét các hình vẽ một lúc, tôi bảo Copilot:
Tôi: Cảm ơn bạn! Tôi thấy bức thứ tư gần với ý của tôi hơn cả. Song tôi muốn con trai là con lớn nhất giúp bố dán giấy bóng trắng mờ lên khung đèn. Hình nhân cần nhỏ để dán vào một vòng tròn bằng dây kẽm trong đèn để khi thắp nến lên hơi nóng làm vòng tròn có dán hình nhân quay nên gọi là đèn kéo quân.
Cũng chỉ trong giây lát, Copilot trả lời với bốn bức hình khác, nhưng chỉ có hai cha con làm đèn. Lý do có lẽ tại tôi không nói rõ hơn trong “prompt” là vẫn là cảnh bốn cha con làm đèn như trong hình trên. Hình như Copilot chỉ cỏ khả năng trả lời từng câu hỏi, không nối được các câu hỏi lại thành một chuỗi liên hệ.
Copilot: Tôi đã tạo một bức tranh khác theo yêu cầu của bạn, với cảnh người cha và con trai lớn nhất của mình đang dán giấy bóng trắng mờ lên khung đèn. Những hình nhân nhỏ được dán vào một vòng tròn bằng dây kẽm bên trong đèn, sẽ quay khi nến được thắp sáng, tạo nên hiệu ứng như một đèn kéo quân. Hy vọng bạn sẽ thích tác phẩm này!
Biết là nếu bảo Copilot vẽ thêm thì cũng vẫn là những bức hình sạch sẽ, tươm tất, và vô cảm, có tính cách trang trí như vậy, chưa kể nét Tây phương của các nhân vật. Có thể tại tôi không xác định trong phiếu đặt hàng, là tôi muốn bốn cha con là người Á đông. Tôi cũng có thể thử đề nghị Copilot vẽ theo kiểu phác họa, chỉ có đường nét, không cần tỉ mỉ tô màu. Song tôi nói cảm ơn và giã từ Copilot, và nhận lại câu đáp lịch sự như của… người thật, kèm với một cái emoji nụ cười, mà tôi làm screenshot dưới đây: (bottom of picture)
Tôi đóng chương trình lại, và sang các các trang Mạng bằng tiếng Việt tìm hình bố con làm đèn kéo quân để gợi ý đặng dựa vào đó minh họa hình ảnh cha con làm đèn. Sau một lúc lượn tới lượn lui trên mạng, không tìm được hình ảnh nào ưng ý, tôi đành lôi giấy vẽ, lục kiếm một cái bút chì (đã lâu không đụng tới), để phác họa, rồi tô lại bằng bút mực đen.
Vừa loay hoay vẽ, vừa nghĩ chả lẽ trong truyện viết là mình phồng mũi vì được bố giao cho nhiệm vụ vẽ các hình nhân mà lại đi mượn tranh ảnh của người khác, nghe không ổn tí nào. Vả, ở đây, chủ bút muốn có tranh tôi vẽ kia mà.
Và đây là kết quả, mộc mạc song linh động, phản ảnh không khí của truyện hơn, như bạn đọc thấy in kèm trong truyện ngắn “Cây đèn kéo quân.” Nhiều độc giả với tầm thẩm mỹ khác, có lẽ vẫn thích những bức tranh Copilot cung cấp hơn.
Từ đó tới nay tôi cũng chưa trở lại với trò vẽ vời trong Copilot, vì bận với các dự án khác. Một phần cũng vì tôi được biết là các chương trình minh họa khai triển với trí nhớ nhân tạo này tiêu tốn rất nhiều năng lực, kể cả điện và nước. Để vẽ một bức tranh, như một trong những bức Copilot vẽ ở trên, chương trình chatbot phải dùng tới một số lượng điện tương đương với số lượng dùng để sạc đầy một cái điện thoại di động.
Đấy là chưa kể lượng nước dùng để giảm nhiệt cho hệ thống điện toán khổng lồ dùng trong việc này tại các trung tâm dữ liệu, và ảnh hưởng đến sức khỏe của cư dân trong vùng do tiếng động rì rầm vô tận của các trung tâm này gây ra. Vốn quan tâm về môi trường nên tôi đâm ngần ngại dùng chương trình minh họa với trí tuệ nhân tạo.
[TD2024-09]
