BẮC KỲ DI CƯ
Tự bữa hổm có vụ Cô Vít Nai Tin (Covid-19), số nhà bán tụt xuống thê thảm, nên Ông Phét (Federal Research Bank) mới hạ lãi suất xuống, cho nhà băng vay Free, nghĩa là không lấy đồng lãi nào.
Nguyên tắc lãi lên, lãi xuống là như vầy: Người mua nhà thường phải đi vay nhà băng, chứ ít ai có tiền mặt (Cash) như mấy ông bà ở Viêt Nam qua, ở Bắc Kinh đến, mang theo cả đống tiền từ các vụ bán nhà ở bển. Mà không có nhà băng nào có khả năng in ra tiền cho thiên hạ vay, cứ vài trăm ngàn đến cả triệu, mỗi tháng có chừng 100 cái đơn nhân với tối thiểu 500 ngàn đi thì xỉu xỉu là hàng tháng nhà băng phải bỏ ra có Năm Mươi Triệu! Một năm là… chu choa… nói con số này ớn lạnh luôn. Do đó các nhà băng phải vay của Ông Phét, ông này có quyền…in tiền! Ông thường lấy lãi 3% các nhà băng, nhà băng cho thiên hạ vay là 6, 7 % để sống còn! Khi Cô Vít đến thăm, thì Ông Phét cho nhà băng vay Free, do đó mà có lãi suất 4% cho người mua. Bi giờ, Cô Vít trốn rồi, Ông Phét lại lấy 4,5% của nhà băng, thì nhà băng phải tăng lãi suất lên 7,8%. Nhưng thiên hạ thì không rõ chiện này, cứ nghe thấy tăng lãi suất là ớn, ngưng mua. Trừ ông bà chủ nào có tiền “Cát.”
Sáu tui vốn tính tò mò, nên muốn biết sự thật đằng sau việc mua nhà, bán nhà và vay nợ này ra sao, nên đến kiếm Thầy Tư Bolsa, một ông cố vấn “số dách” về mọi vấn đề “trên trời có mấy đám mây? Dưới đất có mấy cụm cây bông gòn?”
Đến nhà thầy Tư, thấy thầy đang lui hui cho mấy con cá vàng ăn, Sáu tui dặng hắng “hừm hừm” sau lưng thầy. Nghe tiếng tui dặng hắng, Thầy Tư không thèm quay lại, cứ hỏi trống không:
-Lại có chuyện chi nữa đây?
Sáu tui cười cầu tài “hì hì:”
-Thì… thì tới vấn kế thầy chút mà?
Thầy Tư móc một nhúm thức ăn cho cá, thẩy xuống cái mương nhỏ mà thầy đào sau “pa-ti-ô:”
-Chuyện gì? Cưới vợ nhỏ? Bỏ bà lớn?
Tui giật mình:
-Trời! Thầy nói vậy là giết người không dao nhe! Tui muốn hỏi về việc mua bán nhà nè!
Lúc đó, Thầy Tư mới quay lại:
-Sao? Mày muốn bán nhà hả? Nhà mày nhỏ như con tép, ai mà thèm mua?
-Hổng phải nữa! Tui muốn hỏi về chuyện thiên hạ, chứ không phải chuyện riêng tui. Tui muốn hỏi về mấy cái mánh đi mua nhà, mánh bán nhà, mánh cho vay nợ “Lôn” (loan) ấy mà? Hỏi để giúp thiên hạ thôi.
-Ừa! Dậy thì được! Tao nói! Mà thủng thẳng à nghe. Để tao dô nhà, uống miếng nước trà, trà Việt, không phải trà tàu. Uống rồi, tao mới nói.
Thầy Tư vừa nói vừa chống tay đứng dậy, đi thủng thỉnh vào nhà, chiêu một hơi nước trà… Việt, không phải trà Tàu, rồi mới nói:
-Rồi! Bây giờ muốn hỏi gì? Mua nhà trước? Hay Bán nhà? Vay nợ?
-Mua nhà đi! Thầy có thấy cái cách nào giúp mua nhà cho đúng không?
-À! Mua nhà thì nên nhớ mấy điều sau đây: Mua nhà cũng như mua… vợ! Vì sẽ sống với nó cả đời, trừ người mua nhà theo thị hiếu hoặc mua nhà để đầu tư. Cho nên việc đầu tiên là so sánh giá cả, nghĩa là trước khi trả giá một căn nhà, thì nên tìm hiểu những căn nhà gần đó, có diện tích tương đương, có số phòng tương đương, đã được bán với giá bao nhiêu trong vòng ba tháng qua. Rồi mới so sánh với căn nhà mình định mua mà biết là sẽ phải mua đại khái với giá nào. Thí dụ như nhà định mua mà có hồ bơi thì mắc hơn nhà không có hồ bơi. Nhà mới sơn, mới thay sàn, thay bếp… thì hơn nhà không sơn, để “o-ri-din” từ lâu. Nhà kiến trúc thoáng mát, nhiều ánh sáng thì giá trị hơn nhà tối tăm. Nhà có cột điện ở trong sân thì phải giảm giá đi vì nhiều người ớn có cột điện trong nhà. Khu an ninh, nhiều cây cối mắc hơn khu chợ. Nhà gần áp-pạc thì giá phải thấp vì cứ đến chiều, sau giờ đi làm về là con đường sẽ không còn chỗ đậu xe. Nhà gần sát nhà thờ, nhà chùa thì không có giá cao vì cái nạn “parking” và tiếng ồn. Nhà gần nhà quàn, nhà tù, nghĩa địa thì ít người chuộng. Nếu muốn mua nhà sát cây xăng thì phải hỏi điều kiện tình trạng đất có bị xăng nhớt xâm lăng không nghĩa là điều kiện về “hazard” rất quan trọng.
-Chà! Nhiều điều kiện dữ a!
-Chưa hết đâu: Có hai nguyên tắc chính mà người mua cần để tâm: nhà to đùng, sang trọng ở trong khu nhà rẻ tiền, thì sẽ xuống giá, vì phạm vào “nguyên tắc giật lùi”, (principle of regression) trong khi ngược lại, nhà cũ mà ở trong khu sang trọng thì lên giá, đó là “nguyên tắc tiến lên” (principle of progressive). Gần đây, ta thấy rất nhiều người Việt mình trúng mánh hay là đại gia ở Việt Nam sang xây nhà nguy nga trong những khu lôm côm, rồi đặt giá trên trời, sẽ không bao giờ bán được với giá họ mong. Ở mấy căn nhà này sẽ thiếu an ninh vì là cái gai trong mắt những nhà hàng xóm lôm côm, hàng xóm khó chịu vì ghen tị, nên có thể tìm cách quậy phá chơi. Hoặc là tìm cách… chôm đồ, khi chủ nhà đi vắng! Vì thế khi đi mua nhà, ngoài việc ngó trong, ngó ngoài, còn phải tìm khu vực nữa. Một điều quan trọng nữa là “termite”, nghĩa là côn trùng, dán, mối… người mua phải hỏi chủ cho mình cái báo cáo về côn trùng, mối mọt… và qua việc điều đình thì tùy: thường là người chủ bán phải chịu tiền trừ mối mọt. Nhưng nếu người mua theo kiểu “as is”, nghĩa là thấy sao mua vậy, thì nếu có mối mọt thì người mua phải kêu người đến trùm mền!
-Vậy thì khi mua nhà phải nhờ người đại diện lo giùm chứ tự mình mua nhà có khi bị hố nặng, phải không?
-Đúng vậy. Nhiều người ỷ y là đã làm thương mại nhiều nên không cần đại diện, mà rồi bị hố nặng! Nhưng thôi, hôm nay tao chỉ nói đại khái về việc mua thôi, còn nhiều điều nữa, mày cứ thủng thẳng hỏi sau.
-Còn bán nhà thì sao? Tui hỏi tiếp.
-Giờ tới chuyện người bán. Muốn bán nhà thì cũng phải so sánh với khu vực, đừng hét giá trên trời rồi qua vài tháng lại phải hạ giá, thì cái nhà đó thành “ê sắc ế”, người mua họ thấy nhà này đăng lâu quá mà chưa bán thì cho là “something wrong!” không có ai mua nữa. Khi bán nhà và sau khi đã có “offer” thì nên hỏi người mua có đủ tiêu chuẩn không? Trừ trường hợp mua bằng tiền mặt, còn ngoài ra thì phải hỏi “credit score” có tốt không? Rồi phải chứng minh 4 loại giấy tờ căn bản sau đây: “W-2 hay 1099”, “Statement của nhà Băng trong 2 tháng”, 2 năm “Tax Return”, và có nợ xe, nợ nhà nào khác không? (không nên hỏi có “nợ tình” không vì có thể bị người mua tát cho một cái!) Khi đã đủ mấy giấy tờ đó rồi, thì mới nói chuyện chi tiết về giá cả và những điều lệ riêng…
-Rắc rối quá! Thôi, tôi chẳng mua nhà nữa đâu, cứ ở “nhà nhỏ như con thỏ” cho khỏe cái thân.
-Đừng nói vậy, mày! Se phòng hay thuê nhà thì cứ coi như vất tiền xuống biển, còn mua nhà thì là đầu tư. Lâu mãi thì cũng thành nhà của mình… À, chút nữa quên, bây giờ vì người Việt ở trong nước đổ xô đi mua nhà ở Mỹ, nên cứ đẩy giá lên như hỏa tiễn vậy. Nhiều nhà đăng bán chỉ có 500 ngàn, nhưng có người mua trả giá lên đến 550 ngàn. Lại có thể trả tới 600! Bởi vậy, người mua bây giờ, nếu trả dưới giá thì không có cơ hội. Những căn nhà trước đây chừng hai, ba năm chỉ có giá 600 ngàn, bây giờ là gần 900 ngàn! Mobile home mà cũng cả trăm ngàn! Condo hay Townhouse bây giờ mà dưới 500 ngàn mà tốt thì khó kiếm, họa may ở Santa Ana. Còn Townhouse ở Santa Ana mà sát với Westminster thì cũng trên 700 ngàn, gần bằng giá nhà House cách đây 10 năm.
-Đau khổ cho dân đi làm công, tư sở quá ta! Thôi, bây giờ qua chuyện mượn nợ, tiếng Anh là “Loan” mà người mình cứ gọi là “Lôn”, có vấn đề gì không?
-Chà! Cái này mới là nhức đầu. Nếu mày chẳng may rơi vào cái bẫy sập của những tay làm “loan” dỏm thì mày chết một cửa tứ! Thứ nhất, vài văn phòng kém tài, xin “loan” không được, mà cứ câu giờ với người mua, hẹn bừa đi, cho đến khi quá hạn phải xong cái “loan”, lúc đó, người mua mất tiền cọc! Thứ hai, một tay làm “loan” dỏm sẽ giải thích sai lạc với khách hàng không rành tiếng Anh. Thay vì chỉ là cái “disclosure”, nghĩa là giải thích tường tận những điều kiện quan trọng về việc mua bán nhà một cách tỉ mỉ, họ sẽ nói “đây là cái loan approval”, nghĩa là được chấp nhận rồi, làm cho người mua tưởng bở, đi theo hoài, rồi bị bác, mất bao nhiêu thời gian. Lại có những tay làm “loan” dỏm sẽ tự động tăng lãi suất đến 8 hoặc 9 %! Người mua không để ý, ký vào là chết ngắc! Lại có nơi làm “loan” viết đúng số lãi suất là 7% nhưng rồi “át” thêm tiền “Closing Cost” tùm lum.
Vì thế khi đặt bút ký xin vay, phải tinh ý vô cùng. Những tay làm “loan” bất lương luôn nghĩ cách ra nhập nhằng để nhét vào túi mình càng nhiều càng tốt. Mày hiểu chưa?
-Hiểu rồi! Như vậy, muốn chắc ăn, phải tìm một cơ sở Real Estate có uy tín, nhiều năm kinh nghiệm và một người đại diện trung thực thì mới mua, bán được một căn nhà thích hợp với quan niệm của mình, đừng có ỷ y mình tài giỏi mà có khi mang họa, phải không?
-Đúng thế! Thôi, nói chuyện địa ốc mãi, đói bụng rồi, tao đi làm gói mì đây, mà không phải mì Chợ lớn, mì Ba Tàu nhe. Chúng nó bỏ thuốc độc vào đó, ăn đồ Made in China có ngày vong mạng…
