ĐỖ DUY NGỌC
Có một vị chân tu với thân hình gầy gò, khắc khổ nhưng đôi mắt sáng tinh anh. Đôi mắt của ngài như nhìn thấu suốt những điều sâu xa nhất, sâu thẳm nhất của Triết học Phật Giáo. Học giả Đào Duy Anh đã từng cho rằng ngài là viên ngọc quý của Phật Giáo Việt Nam.
Ngài là vị Thiền sư thông tuệ Phật học. Ngài còn là người thấu hiểu tận cùng Triết học Đông Tây. Ngài lại là một thi sĩ, một nghệ sĩ đích thực. Những vần thơ của ngài vang lên trong cõi tịch mịch của đất trời, trong nhiễu nhương ly loạn. Thi sĩ khinh bạc Bùi Giáng, từng thốt lên: “Nhưng ai có ngờ đâu nhà sư kín đáo e dè kia, không hề bao giờ có vướng lụy, lại còn mang một nguồn thơ Việt phi phàm? Một bài thơ “Không đề” của ông đủ khiến ta khiếp vía mất ăn mất ngủ:
“Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn”
Mới nghe bốn câu thôi, tôi đã cảm thấy lạnh buốt linh hồn, tê cóng cả cõi dạ.
“Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn”
Ngài là một người Việt Nam với đầy đủ tính cách tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, những tính cách đã bị mai một trong thế hệ này vì những biến thiên của lịch sử.
Ngài cũng là một anh hùng trải qua những thăng trầm của thời thế, mang bản án tử hình, là một chiến binh quả cảm bền gan chiến đấu với bệnh tật suốt tám năm ròng khi mang trong người bạo bệnh như cư sĩ Quảng Diệu Trần Bảo Toàn đã viết.
Dưới đây là câu chuyện liên quan:
“Đầu năm 1978, ông bị đưa đi học tập cải tạo 3 năm, đến năm 1981 thì được trả tự do.
Ngày 1 tháng 4 năm 1984 ông bị bắt cùng với ông Thích Trí Siêu. Tổ chức Ân xá Quốc tế tin rằng nguyên nhân việc bắt giữ Thích Tuệ Sỹ và Thích Trí Siêu (Lê Mạnh Thát) là do 2 ông là thành viên của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất (GHPGVNTN) và các lưu tâm cũng như kính trọng các công trình nghiên cứu về Phật giáo và tác phẩm của họ đã phát sinh vào thời điểm chính quyền Việt Nam đang cố gắng kiểm soát hội Phật giáo.
Tháng 9 năm 1988, ông và Lê Mạnh Thát bị tuyên án tử hình vì tội hoạt động lật đổ chính quyền nhân dân. Tháng 11 năm 1988, sau một cuộc vận động giảm án, bản án được giảm xuống còn tù chung thân. Ngày 1 tháng 9 năm 1988, ông được thả tự do từ trại Ba Sao–Nam Hà ở miền Bắc Việt nam. Trước khi thả, nhà cầm quyền yêu cầu ông ký vào lá đơn xin khoan hồng để gửi lên Chủ tịch nước Tràn Đức Lương. Ông trả lời: “Không ai có quyền xét xử tôi, không ai có quyền ân xá tôi!”. Công an nói không viết đơn thì không thả, ông không viết và tuyệt thực. Chính quyền đã phải phóng thích ông sau 10 ngày tuyệt thực. Một năm sau đó, vì tiếp tục hoạt động cho GHPGVNTN, ông cùng với Hòa thượng Thích Quảng Độ lại bị đe dọa giam giữ và bị công an triệu tập tra hỏi.
Năm 1998, tổ chức Human Rights Watch đã tặng giải thưởng về nhân quyền Hellmann-Hamett Awards cho ông và 7 người Việt khác (Hoàng Tiến, nhà văn Lưc Phương, Nguyễn Ngọc Tần, Phạm Thái Thủy, Thích Trí Siêu và 2 người giấu tên). Tháng 4 năm 2000, công an đã đến khám xét chùa nơi cư ngụ của Thích Quảng Độ và Thích Tuệ Sỹ. Năm 2004, đài RFA loan tin rằng ông Thích Tuệ Sỹ vẫn còn đang bị quản thúc tại gia…”
Phạm Công Thiện, kẻ kiêu ngạo với tất cả đã cho rằng ngài là “Thiền sư lỗi lạc nhất, thông minh nhất, uyên bác nhất, trong sạch nhất của Việt nam hiện nay.”
Những năm học ở Đại học Vạn Hạnh, tuy không thường xuyên được gặp ngài, nhưng tri thức bát ngát của ngài luôn là niềm kính nể và tự hào của những sinh viên Vạn Hạnh. Sau này đọc Tô Đông Pha, những phương trời viễn mộng do ngài viết, bắt gặp câu: “Đó là tình thơ trong cuộc thơ và cõi thơ; không quyết là của Đông Pha hay không là của Đông Pha. Nhưng người chơi thơ, mở cuộc giao tình với cuộc thơ, ban đầu chỉ như đi tìm một cõi mộng đơn sơ; rồi đột ngột, và sững sờ, cảm khái như một mối sầu cô lữ, thấy mình lưu lạc ở một phương trời đọa đày viễn mộng.”
Lại thêm: “Thơ không là ẩn ngữ. Trong cuộc giao tình vừa khởi sự, cuộc thơ cũng phơi bày lồ lộ những nét thanh kỳ tú lệ; cũng lãng đãng như màn trăng trong những giọt sương lóng lánh; cũng tươi như nụ hồng vừa chớm nở; cũng trong ngọc trắng ngà như băng tuyết; và cũng trơ vơ như chiếc sao Hôm trong buổi hoàng hôn, tư lự như sao Mai giữa trời khuya ngất tạnh. Vậy, những cái đó không là ẩn ước hay ẩn mật; mà chính là những tâm tình được thổ lộ phơi trần, hoặc bằng lân la nay khóm trúc mai chồi lan; hoặc đột ngột như gió dục mây Tần. Tâm tình đã thổ lộ, thì cuộc giao tình thắm thiết mở ra. Bấy giờ mới là lúc:
“Vén thanh sắc đổ mù khơi về đối diện
Cuộc ân tình lơi lả vội chia phôi
Trăng nằm xuống ruỗi dài hai bến hẹn
Một dòng sông vồn vã động chân trời”
Bỗng rùng mình mà đốn ngộ về thơ.
Ngài là Đại lão Hoà thượng Thích Tuệ Sỹ với những tác phẩm sâu sắc về Triết học, những vần thơ của người thi sĩ với nguồn thơ lai láng, phi phàm và những gian truân mà ngài đã phải trải qua trong cõi trầm luân của lịch sử.
Ngài vừa viên tịch sau 81 năm trụ thế. Một ngôi sao sáng vừa tắt, một Thiền sư đã bay về cùng mây, một nhà thơ đã cuốn theo cơn gió. Nhưng ngài vẫn còn đây, bên bờ lau trắng của buổi hoàng hôn nhiều khổ nạn. Đôi mắt tinh anh của ngài vừa khép lại nhưng vẫn cho ta vẫn thấy được những tư tưởng của ngài để lại cho chúng ta. Xin chắp tay bái vọng ngài.
Những tác phẩm của ngài
Sáng tác
Bát quan trai giới
Cửa Vào Tuyệt Đối
Chiến tranh, tình yêu, hoài niệm và truyện ngắn Võ Hồng
Dẫn vào Tâm Kinh Bát Nhã
Dẫn vào thế giới văn học Phật giáo
Du-già Bồ-tát giới
Duy-ma-cật Với Các Đại Thanh Văn
Duy tuệ thị nghiệp
Đạo Phật và thanh niên
Đối Biện Bồ Tát
Giấc mơ Trường Sơn (thơ)
Giới thiệu Phẩm Phương Tiện Thiện Xảo, Kinh Duy-ma-cật
Giới thiệu Phẩm Văn-thù thăm bịnh, Kinh Duy-ma-cật
Giới thiệu Trung Luận kệ tụng – Phạn Tạng Hán đối chiếu toàn dịch
Giá trị đối chiếu trong những tương quan văn hóa
Góc Tùng
Huyền thoại Duy-Ma-Cật
Kinh Hoa Nghiêm: Lý tưởng Bồ-tát và Phật
Khái niệm về số trong Kinh Dịch
Lễ Tháng Bảy Cho Những Oan Hồn Phiêu Bạt
Lô Sơn Chân Diện Mục
Mười huyền môn: trật tự của thế giới trong tương quan vô tận
Nguồn gốc của một thế giới quan vô tận
Ngục trung mị ngữ
Nhân đọc Triết Học Thế Thân
Những điệp khúc cho dương cầm (thơ)
Những Giá Trị Phổ Quát Của Bồ Tát Hành
Piano Sonata 14
Phát triển Tâm Từ
Phật Dạy Chăn Trâu
Reduction to the Nothingness
Sự hủy diệt của một trào lưu tư tưởng
Sư Thiện Chiếu
Tánh không luận là gì?
Tinh hoa triết học Phật giáo
Tư tưởng Phật giáo đối diện với hư vô
Từ Thiền đến Hoa Nghiêm
Thắng Man Giảng Luận
Thanh Sắc Thi Ca
Thiền và Bát-nhã
Thuyền ngược bến không
Tô Đông Pha: Những Phương Trời Viễn Mộng
Trật tự của thế giới trong tương quan vô tận
Trú xứ của Bồ-tát
Văn Minh Tiểu Phẩm
Về những minh họa từ Thiền Uyển Tập Anh
Dịch thuật
A-tỳ-đạt-ma Câu-xá luận (5 tập)
Các Tông Phái Phật giáo
Kinh Duy Ma Cật sở thuyết
Luận Thành Duy Thức
Tạp A-hàm
Tăng nhất A-hàm
Trung A-hàm
Trường A-hàm
Thiền Luận (tập 2 và 3)
Sài Gòn 25.11.2023
ĐDN
