LƯƠNG MINH
Thiếu Khanh tên thật là Nguyễn Huỳnh Điệp sinh năm 1942, ở làng Bình Thạnh, huyện Tuy Phong, Bình Thuận. Anh làm thơ từ thập niên 1960. Anh từng cộng tác với bán nguyệt san Thời Nay, một trong những tờ báo rất nổi tiếng ở Sài Gòn trước năm 1975. Nhưng đến khoảng cuối năm 1968 vị hôn thê của anh ở Đà Nẵng, một cô giáo tốt nghiệp từ Trường Sư Phạm Quy Nhơn, bị tai nạn chiến tranh trầm trọng, anh rời Sài Gòn, ra Đà Nẵng và ở lại chăm sóc cho chị rồi sống luôn ở đó cho đến biến cố năm 1975. Trong khoảng thời gian này, Thiếu Khanh cộng tác với các tờ tuần báo Thời Mới và Trường Sơn ở Đà Nẵng, và năm 1972 anh là Phó Chủ tịch Phân bộ Miền Trung của Nghiệp đoàn Ký giả Việt Nam có trụ sở tại Đà Nẵng.
Tôi có may mắn ở gần nhà anh Thiếu Khanh tại huyện Hóc Môn, TP Hồ Chí Minh, do vậy mỗi lần nhà biên khảo Ngô Nguyên Nghiễm đến thăm tôi đều gọi điện gặp Thiếu Khanh. Ban đầu tôi nghĩ đơn giản là bạn già lâu năm gặp nhau dễ nói chuyện, nhưng sau đó qua nhiều lần ngồi chung nhau tôi mới biết Thiếu Khanh được nhiều anh em trong làng văn nghệ quý mến, họ quý nhau vì tình văn chương.
Đầu năm 2010, Thiếu Khanh được Hội nhà văn Việt Nam ở Hà Nội mời tham dự một Hội nghị quốc tế Quảng bá Văn học Việt Nam. Theo nhà văn Nguyễn Văn Hiệp viết trên báo Bình Thuận, Thiếu Khanh là người duy nhất không phải là hội viên Hội Nhà Văn được mời tham dự Hội nghị này (và cả Liên hoan thơ quốc tế tổ chức ở Quảng Ninh hai năm sau đó, năm 2012). Trong cả hai dịp này Thiếu Khanh gặp Nhà thơ kiêm nhạc sĩ nổi tiếng Nguyễn Trọng Tạo.
Từ năm 1973, Nguyễn Trọng Tạo tình cờ bắt gặp tập thơ Trong Cơn Thao Thức của Thiếu Khanh lưu lạc đâu đó trên chiến trường Miền Nam, anh đọc và thích thú tập thơ lẫn tác giả đến nỗi sau khi chấm dứt chiến tranh, mỗi lần có dịp vào Đà Nẵng, Nguyễn Trọng Tạo đều hỏi thăm những người quen biết để tìm tác giả “Trong cơn thao thức” mà ngay cả người bạn thân thiết nhất của Thiếu Khanh ở Đà Nẵng là nhà thơ đạo diễn Truyền hình Đoàn Huy Giao cũng không biết ông đã lưu lạc phương nào!
Về chuyện này, trong một bài viết trên blog của mình, Nguyễn Trọng Tạo kể: “Tập thơ đã rách bìa, và cuối tập thấy ghi in ở Đà Nẵng 1971. Khi đó cuộc chiến tranh đang hồi ác liệt, tôi là bộ đội và Thiếu Khanh chắc là “lính Cộng Hòa” – vì thơ anh là thơ của một người lính. Tập thơ của anh hấp dẫn tôi vì sự chân thật đến nghẹt thở của một người lính chiến. Từ chuyện hành quân, nổ súng, ném bom đến tin vợ sinh con khi ba đang trong trận đánh đều được anh viết chân thật và và lay động tận tâm can. Lúc đó tôi cũng đã làm thơ, đã có thơ in báo và đang chuẩn bị in một tập thơ lính. Đọc Thiếu Khanh, tôi giật mình khâm phục, ước gì viết được những câu thơ gan ruột như anh trong bài thơ Cho con trai đầu lòng:
Ba thèm một lòng nôi suốt sáu năm lính thú/
Có con ra đời làm chứng cho ba/
Vì nếu không may mà ba nằm xuống/
Lấy gì xác nhận ba đã có mặt trên đời!”
Sau 1975 Thiếu Khanh đưa gia đình đi kinh tế mới trên vùng rừng núi Phương Lâm ở tỉnh Đồng Nai. Khoảng đầu thập niên 1990, anh dời về Bảo Lộc (Lâm Đồng) thuê trường mở lớp dạy tiếng Anh cho người lớn, sau đó anh được mời cộng tác với tuần báo The Saigon Times Weekly ở Sài Gòn; hàng tuần anh dịch những bài báo từ tiếng Việt sang tiếng Anh do tòa soạn từ Sài Gòn gửi lên Bảo Lộc và gửi bản dịch bằng fax về lại tòa soạn ở thành phố.
Từ năm 2000 anh chuyển gia đình về thành phố Hồ Chí Minh, từ đó anh bắt đầu sống bằng công việc dịch thuật và trở thành một dịch giả chuyên nghiệp. Một số tác phẩm dịch thuật thời kỳ đó của anh được ký tên thật Nguyễn Huỳnh Điệp, kể cả cuốn tự điển Cụm từ Việt-Anh được NXB Trẻ mua bản quyền và xuất bản vào năm 2005. Một sinh viên khoa báo chí nói với tôi trên đường sách Nguyễn Văn Bình, “Cháu nhờ đọc quyển này mà nắm vững cách dùng cụm từ để viết chính xác.”
Thiếu Khanh là người quý gia đình và công việc; anh sống khép kín, đến nỗi có lần một bạn nhà thơ bằng hữu nổi tiếng ở nước ngoài đã “nói lẫy” “hỏi Thiếu Khanh sao nhiều người nói không biết anh! Bản thân anh lấy thế làm vui, tự nhận mình là kẻ vô danh với những câu thơ:
Ta sống một đời hiền như đất
Vua không nhớ mặt chúa quên tên!
(Thiếu Khanh – Gởi Uyên Hà)
Đến nay, về thơ, Thiếu Khanh đã có ba thi phẩm được xuất bản, trong đó tập thơ “Khơi dòng” in ở Canada năm 1968 chung với hai người bạn là Thu Lâm và Nguyên Thi Sinh. Hai tác phẩm kia là tập thơ “Trong cơn thao thức” (nxb Da Vàng- Đà Nẵng 1971), và “Tình ca Thiếu Khanh” (nxb Nhân Ảnh- Hoa Kỳ 2020).
Hiện nay Thiếu Khanh đang gấp rút hoàn tất bản thảo cuốn Từ điển thứ hai của anh: “Từ Điển phiên dịch Việt – Anh.” Anh đã làm được gần 2600 trang trên máy tính, trên tổng số dự định ba ngàn trang. (Cuốn Từ điển Cụm từ Việt Anh trước kia chỉ có 750 trang in.)
Sau khi bán bản quyền cuốn Từ Điển Cụm từ Việt Anh cho nhà xuất bản Trẻ, Thiếu Khanh vẫn tiếp tục công việc dịch thuật để kiếm sống. Trong khi làm công việc ngôn ngữ này anh tiếp tục thói quen ghi nhận và tích lũy dần những khái niệm tiếng Việt cần được dịch ra tiếng Anh. Dần dần anh hình thành ý tưởng làm một Từ điển Phiên dịch Việt Anh. Tuy nhiên vì phải kiếm sống hàng ngày cho gia đình, anh phải dành hết thì giờ và công sức cho “công việc dịch thuê thượng vàng hạ cám,” (theo lời anh) nên chỉ lâu lâu anh mới có dịp xem lại và bổ sung cho bản thảo cuốn Từ điển mới.
Chỉ từ vài năm gần đây, khi tuổi đã cao, anh sợ một ngày nào đó anh có thể “ra đi” bất ngờ mà công trình chưa tới đâu thì uổng quá, (năm ngoái anh từng có lần bị…”ngắt điện thình lình,” được đưa đi cấp cứu ở bệnh viện 175, Sài Gòn. May mà chưa sao!) nên anh ngừng việc dịch thuật để dành toàn bộ thời gian cuối đời cho bộ Từ Điển Phiên Dịch Việt Anh. Không may, bà xã anh, một nhà giáo sau mười năm đứng lớp đã tự ý bỏ nghề từ năm 1976, không được khỏe, anh phải dành phần lớn thì giờ để chăm sóc chị nhất là trong thời kỳ thành phố gián cách vì dịch Covid-19, vì thế anh luôn thiếu thì giờ, và rất quý thì giờ.
Anh Ngô Nguyên Nghiễm và tôi đến quán cà phê gần nhà anh mà gọi ba bốn lần mới gặp anh được một lần. Đọc trên Facebook thấy anh than: Sách bạn bè tặng chưa đọc được, thư điện tử gửi đến chưa trả lời, bạn bè trách, anh chỉ biết xin lỗi thôi.
Một hôm nhà thơ Lê Tuân gặp Thiếu Khanh ở quán Chico, quận 12, hai người biết nhau lâu nhưng chưa gặp ngoài đời, Tuân nói có đọc thơ Thiếu Khanh nhiều, nay mới hội ngộ. Phần tôi quen biết nhiều anh em văn nghệ và nhắc tới Thiếu Khanh mọi người đều tỏ ra quý mến anh. Lê Tuân cũng cho tôi biết Thiếu Khanh là một nhà thơ tài hoa. Tôi chơi với Thiếu Khanh từ hơn một năm nay, có thể nói nói là thân, nhưng chưa được đọc bài thơ nào của anh cả. Có lẽ vì có lần nghe tôi nói mình không thích thơ nên gặp nhau anh không bao giờ đề cập đến thơ. Hơn nữa tập thơ mới nhất của anh, Tình Ca Thiếu Khanh, đã được xuất bản từ năm 2020 tận bên… Mỹ, từ hơn một năm trước khi chúng tôi quen nhau, mà anh không còn bản nào trong tay. Hai tập thơ trước thì đã được in từ hơn nửa thế kỷ trước, nay tìm đâu ra!
Dù vậy, tôi được đọc “gián tiếp” vài bài thơ của anh được nhà thơ Như Không trích dẫn trong bài viết “Về Nhà Thơ Dịch Giả Thiếu Khanh” trên Facebook của tác giả. Chừng đó chưa đủ để cho phép tôi nói gì về thơ Thiếu Khanh.
Xem trong “Tự Điển Văn học” của Ngô Nguyên Nghiễm (108 Nhà thơ- Nhà văn Việt TK 20 – quyển thượng) có phần Thiếu Khanh dài 31 trang, trong đó có in lại một bài viết của tác giả Hà Khánh Quân (thi sĩ Luân Hoán) bình luận bài thơ “Tuổi tình ta” của Thiếu Khanh, bài thơ nhà thơ viết về vợ mình, tôi được biết thêm mối tình của anh và chị Kim Anh, “bà xã” của Thiếu Khanh, từng là giáo sinh trường Sư Phạm Quy Nhơn. Anh chị thành hôn năm 1968, đến nay đã sống với nhau 55 năm mà vẫn rất yêu thương nhau. Không những chị mà cả quê hương Quảng Nam – Đà Nẵng của chị cũng được anh dành cho một tình yêu sâu đậm:
Xin ngửa hôn cả đất trời xứ Quảng
Từ ngôi trường em học lối em qua
Từ Cẩm Lệ – Miếu Bông – Hội An – Đà Nẵng
Mỗi con đường ngờ đọng dáng em xưa!
(Thiếu Khanh, Tuổi Tình Ta)
Trong danh mục điện thoại của mình, anh ghi tên chị là “my better half.”
Trong văn hóa Tây phương, người ta quan niệm mỗi cá thể người là một nửa của một toàn thế hoàn hảo. Ai tìm được nửa kia đích thực của mình thì sẽ có cuộc sống hôn nhân hạnh phúc. Thiếu Khanh âu yếm gọi “nửa kia” của mình là “phần nửa tốt hơn” (better half.) Theo thi sĩ Luân Hoán, bài thơ “Tuổi tình ta” của Thiếu Khanh được nhiều người ghi lại xem như một bài thơ hay cho nền thi ca Việt.
Trong bài trả lời cuộc phỏng vấn của website Vuông Chiếu vào năm 2011, “Nhà thơ Thiếu Khanh qua bà Nguyễn Thị Kim Anh,” chị Kim Anh cho biết anh Thiếu Khanh vốn rất chểnh mảng trong việc phổ biến tác phẩm của mình (vì vậy thi sĩ Trần Vấn Lệ từng bực mình thốt lên: “Thơ Thiếu Khanh thuộc loại thơ hay, nhưng hỏi Thiếu Khanh thì không ai biết!”) Gần đây nhà thơ Như Không, trong bài viết “Về nhà thơ dịch giả Thiếu Khanh” thì nhận xét Thiếu Khanh “không màng việc đánh bóng tên tuổi của mình.” Tuy vậy, nhiều nhà nghiên cứu văn học đã ghi nhận sự có mặt của Thiếu Khanh trong các tuyển tập hoặc tác phẩm biên khảo của họ:
-Thơ Miền Nam Trong Thời Chiến, vol. 2, Thư Ấn Quán xb, Hoa Kỳ.
-Một Thời Lục Bác Miền Nam, Thư Ấn Quán xb, Hoa Kỷ.
-44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại, vol.7, Mở Nguồn xb, Hoa Kỳ.
-Thơ Việt Đầu Thế Kỷ XXI, Nhân Ảnh xb, Hoa Kỳ.
-Những Nhà Văn Nhà Thơ Sống Và Viết ở Phan Thiết Bình Thuận, Thư Ấn Quán xb, Hoa Kỳ.
-108 Nhà Thơ Nhà Văn Việt Giữa Thế Kỷ XX, quyển thượng, Hội Nhà Văn xb. VN
-Chân Dung Văn Nghệ Sĩ Qua Góc Nhìn Ngô Nguyên Nghiễm, quyển thượng, Hội Nhà Văn xb,
oOo
Một hôm tôi gặp nhà thơ Liên Tâm, một tiến sĩ ngữ văn người Phan Thiết, ở quán Tắt Đèn, đường Ngô Tất Tố, thành phố Hồ Chí Minh, tôi hỏi Liên Tâm biết Thiếu Khanh không. Liên Tâm nói biết, “anh ấy là một trong Tam Khanh của Bình Thuận nổi tiếng trên văn đàn mà.”
Tôi nhớ có đọc bài viết này của Lê Ngọc Trác cách đây gần chục năm trên báo Bình Thuận. Tam Khanh là Vũ Anh Khanh tác giả bài thơ Tha La xóm đạo. Hoài Khanh, là nhà thơ nổi tiếng ở thập niên 60 mà Bùi Giáng phải khen; và Thiếu Khanh. Theo Lê Ngọc Trác, Thiếu Khanh là một trong những nhà thơ để lại dấu ấn sâu đậm trong nền thi ca Việt Nam ở hậu bán thế kỷ hai mươi.
Biết tôi có liên lạc với Thiếu Khanh, Liên Tâm nhờ tôi hỏi anh xem cô có thể đến nhà thăm anh chị được không, vì cô là đồng hương của anh, nhưng Thiếu Khanh cho biết anh đang đưa bà xã đi khám bệnh. Gặp anh khó vậy đấy, ai mới quen tưởng anh chảnh, thật ra anh rất dễ thương; chỉ là anh không có thì giờ. Từ lâu bản tính tôi rất phung phí thì giờ. Ngày tháng nào cũng rong chơi, ngày nào cũng dán mắt vào Facebook. Nhìn Thiếu Khanh dành thì giờ cho cuốn từ điển của anh thấy ham nhưng cả đời tôi không làm được.
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/thoi-xuyen-nha-van-tien-chien/
