Tuần đầu tiên (từ 14 đến 18 tháng Tư) của phiên tòa chống độc quyền giữa Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ (Federal Trade Commission -FTC) và Meta Platforms, Inc. (trước đây là Facebook) đã khép lại, hé lộ những góc khuất trong chiến lược kinh doanh và những lo ngại nội bộ của gã khổng lồ mạng xã hội này.
Theo các tài liệu và email được công bố trong quá trình xét xử, chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về cách Mark Zuckerberg và các giám đốc điều hành cấp cao của ông đối mặt với các đối thủ cạnh tranh và nỗ lực duy trì sự thống trị cũng như sự phù hợp văn hóa (cultural relevance) của Facebook.
FTC cáo buộc Meta ‘mua hoặc chôn vùi’ đối thủ
Trọng tâm của vụ kiện, theo các bài báo, là cáo buộc của FTC rằng Meta đã vi phạm luật cạnh tranh bằng cách mua lại các công ty như Instagram (vào năm 2012 với giá 1 tỷ đô la) và WhatsApp (vào năm 2014 với giá 22 tỷ đô la) thay vì cạnh tranh lành mạnh. FTC lập luận rằng những thương vụ này nhằm mục đích loại bỏ các mối đe dọa tiềm tàng đối với sự độc quyền của Facebook trên thị trường “mạng xã hội cá nhân”.
Luật sư của FTC, Daniel Matheson, đã trình bày các email nội bộ cũ làm bằng chứng. Một email được trích dẫn từ năm 2008, theo bài báo trên HELLO!, cho thấy Zuckerberg đã viết: “Thà mua còn hơn cạnh tranh.” Mục tiêu cuối cùng của FTC trong vụ kiện này, nếu thành công, có thể là buộc Meta phải bán lại Instagram và WhatsApp, một động thái có thể làm rung chuyển đế chế trị giá 1,27 nghìn tỷ đô la này và theo một nhà phân tích được trích dẫn bởi Quartz, có thể loại bỏ “tới một nửa hoạt động kinh doanh quảng cáo” của Meta. Bài báo cũng nhấn mạnh rằng Instagram dự kiến chiếm tới 50,5% doanh thu quảng cáo của Meta tại Mỹ trong năm nay.
Nỗi Lo Sợ Về Instagram và Các Đối Thủ Khác
Các email được công bố trong tuần đầu tiên của phiên tòa, theo các nguồn tin như TechCrunch và Associated Press, cho thấy rõ sự lo lắng của Zuckerberg và các giám đốc điều hành Facebook về sự phát triển nhanh chóng của Instagram vào đầu những năm 2010.
- Tháng 2 năm 2011: Zuckerberg ghi nhận sự tăng trưởng nhanh chóng của Instagram (đạt 2 triệu người dùng sau 4 tháng) và nhấn mạnh sự cần thiết phải “theo dõi chặt chẽ”. Giám đốc sản phẩm Chris Cox cũng bày tỏ sự kinh ngạc trước sự thành công của ứng dụng chia sẻ ảnh đơn giản này.
- Tháng 9 năm 2011: Zuckerberg bày tỏ lo ngại rằng nếu Instagram tiếp tục thành công hoặc bị Google mua lại, họ có thể sao chép các tính năng của Facebook và trở thành “vấn đề thực sự”. Ông nhấn mạnh rằng mỗi tháng trì hoãn đồng nghĩa với việc Instagram tăng trưởng gấp đôi.
- Tháng 2 năm 2012: Zuckerberg thừa nhận rằng nhiều người, kể cả nhân viên Facebook, đang sử dụng Instagram hàng ngày và không tải tất cả ảnh của họ lên Facebook, tạo ra “lỗ hổng lớn”. Ông cũng cân nhắc việc mua Instagram với giá khoảng 500 triệu đô la, thừa nhận rằng lý thuyết ban đầu của Facebook có thể sai và người dùng thực sự muốn “chụp những bức ảnh đẹp nhất” hơn là chỉ đưa chúng lên Facebook. Đáng chú ý, ông cũng đề xuất một chiến lược sau khi mua lại là “giữ cho sản phẩm của họ hoạt động nhưng không thêm tính năng mới vào đó” và tập trung phát triển sản phẩm của Facebook. Theo ông, việc mua lại các đối thủ như Instagram, Path, Foursquare sẽ mang lại cho Facebook “một năm hoặc hơn để tích hợp động lực của họ trước khi bất kỳ ai có thể tiến gần đến quy mô của họ một lần nữa”.
Trong phiên tòa, theo Associated Press và Fortune, Zuckerberg đã cố gắng lập luận rằng ông không xem Instagram là đối thủ cạnh tranh trực tiếp mà là “liên quan nhiều hơn” đến những gì Facebook đang làm. Ông cho rằng các đối thủ trực tiếp vào thời điểm đó là Path và Google+. Tuy nhiên, luật sư FTC Matheson đã đối chất bằng chính những email của Zuckerberg, nơi ông gọi Instagram là một “mạng lưới đang phát triển nhanh chóng, đầy đe dọa” và đề cập đến việc “vô hiệu hóa một đối thủ cạnh tranh” thông qua việc mua lại.
Bài báo trên Fortune cũng tiết lộ sự lo lắng của Zuckerberg về Path, một nền tảng mạng xã hội khác hiện đã không còn tồn tại. Trong một email tháng 2 năm 2012, Zuckerberg viết rằng Path “đi thẳng vào cốt lõi những gì chúng tôi đang cố gắng làm” và nếu Path phát triển mà không “liên kết sâu sắc với Facebook thì đó sẽ là một vấn đề lớn đối với chúng tôi.”
Cuộc vật lộn với phù hợp văn hoá của Facebook
Ngoài những vấn đề liên quan đến các thương vụ mua lại trong quá khứ, các tài liệu được TechCrunch công bố cho thấy Meta vẫn đang phải vật lộn để giữ cho ứng dụng Facebook cốt lõi phù hợp với văn hóa hiện đại.
Trong các email từ tháng 4 năm 2022, Zuckerberg bày tỏ lo ngại rằng mặc dù mức độ tương tác của ứng dụng Facebook ổn định, “sự phù hợp văn hóa của nó dường như đang giảm đi nhanh chóng” và điều này có thể là “dấu hiệu báo trước các vấn đề về sức khỏe trong tương lai.” Ông viết: “Ngay cả khi IG [Instagram] và WA [WhatsApp] hoạt động tốt, tôi không thấy con đường nào để công ty chúng ta thành công theo cách chúng ta cần nếu FB [Facebook] chùn bước”.
Zuckerberg nhận thấy cấu trúc “kết bạn” (friending) của Facebook đã lỗi thời so với mô hình “theo dõi” (following) của các nền tảng lớn khác. Ông viết: “Việc kết bạn có vẻ lỗi thời ngay bây giờ” vì đồ thị bạn bè của nhiều người đã “cũ kỹ”, việc yêu cầu kết bạn mới “có vẻ nặng nề”, và bản thân Facebook “không còn phù hợp về mặt văn hóa”
Ông đã đề xuất các giải pháp, bao gồm việc chuyển hoàn toàn sang mô hình “theo dõi”, loại bỏ khái niệm “thích trang”, và thậm chí đưa ra “một ý tưởng có khả năng điên rồ”: “xóa đồ thị của mọi người và yêu cầu họ bắt đầu lại”. Ông thừa nhận rủi ro rằng mọi người có thể không xây dựng lại đồ thị của họ, nhưng cho rằng cần “một điều gì đó tương đối cực đoan” để tạo ra sự thay đổi. Ý tưởng này, theo bài báo trên HELLO!, đã vấp phải sự lo ngại từ các giám đốc điều hành khác và không bao giờ được thực hiện.
Đến năm 2025, theo TechCrunch, Meta vẫn đang giải quyết vấn đề này, với việc Zuckerberg tuyên bố trong cuộc họp báo cáo thu nhập quý 4 năm 2024 rằng công ty muốn khôi phục sự phù hợp văn hóa của Facebook bằng cách quay trở lại “OG Facebook” (Facebook gốc) và ra mắt tab Bạn bè được cải tiến.
Phản ứng của Meta và góc nhìn chuyên gia
Meta và các luật sư của họ đã phản bác mạnh mẽ các cáo buộc của FTC. Meta lập luận rằng định nghĩa thị trường của FTC là “quá hẹp”, bỏ qua sự cạnh tranh gay gắt từ các nền tảng như TikTok, YouTube, X (Twitter), iMessage và nhiều nền tảng khác. Họ khẳng định rằng “bằng chứng tại tòa sẽ cho thấy những gì mọi thanh thiếu niên 17 tuổi trên thế giới đều biết” về môi trường cạnh tranh này. Meta cũng nhấn mạnh rằng các thương vụ mua lại đã được FTC xem xét và chấp thuận hơn một thập kỷ trước, và vụ kiện hiện tại “gửi đi thông điệp rằng không có thỏa thuận nào là thực sự cuối cùng”.
Cựu Chủ tịch FTC, Bill Kovacic, hiện là Giám đốc Trung tâm Luật Cạnh tranh tại Đại học George Washington, được POLITICO trích dẫn, cho rằng các email của Zuckerberg tiết lộ “sự pha trộn giữa các động cơ”, bao gồm cả mong muốn cải thiện nền tảng và nhận thức về mối đe dọa từ Instagram. Ông đặt câu hỏi liệu trạng thái tâm trí của Meta vào năm 2012 có còn liên quan đến việc quyết định vụ kiện ngày nay hay không, và liệu Thẩm phán James Boasberg có bị thuyết phục bởi lập luận của FTC về định nghĩa thị trường hay không. Thẩm phán Boasberg trước đó đã bày tỏ sự hoài nghi về vấn đề này.
Rebecca Allensworth, một chuyên gia luật chống độc quyền tại Vanderbilt, nói với Quartz rằng chính phủ đã “làm tốt việc sử dụng chính lời nói của Zuckerberg để chống lại ông ta,” nhưng nhấn mạnh tầm quan trọng của lời khai từ các chuyên gia kinh tế trong việc xác định thị trường và sức mạnh độc quyền của Meta.
Những diễn biến bên lề
Một số sự cố và thông tin bên lề cũng được các bài báo đề cập:
- Lỗi biên tập tài liệu: Theo Futurism, Meta đã mắc lỗi khi trình bày các slide tại tòa, vô tình để lộ thông tin về các công ty đối thủ như Apple, Google và Snapchat do phần biên tập (redaction) có thể dễ dàng bị đảo ngược. Điều này đã gây ra sự tức giận từ các luật sư của các công ty này.
- Nỗ lực dàn xếp: The Wall Street Journal đưa tin rằng Zuckerberg đã cố gắng dàn xếp vụ kiện. Ông được cho là đã gọi điện cho Chủ tịch FTC Andrew Ferguson đề nghị trả 450 triệu đô la, sau đó tăng lên 1 tỷ đô la, nhưng FTC đã từ chối (được cho là yêu cầu tới 30 tỷ đô la hoặc 18 tỷ đô la kèm theo một sắc lệnh chấp thuận). Bài báo cũng đề cập đến việc Zuckerberg có thể đã vận động hành lang Tổng thống Trump để can thiệp vào vụ kiện, mặc dù mối quan hệ giữa Trump và Meta khá phức tạp.
- Instagram có thể tách ra: Đáng chú ý, theo CNBC, một email từ tháng 5 năm 2018 của Zuckerberg được FTC trình bày cho thấy chính ông đã cân nhắc việc tách Instagram. Ông viết: “Khi những lời kêu gọi chia tách các công ty công nghệ lớn ngày càng tăng, có một khả năng không nhỏ là chúng ta sẽ buộc phải tách Instagram ra và có lẽ cả WhatsApp trong 5-10 năm tới.”
Tương lai nào cho Meta?
Vụ kiện vẫn đang tiếp diễn và kết quả cuối cùng còn chưa rõ ràng. Nếu FTC thắng kiện, việc buộc Meta phải thoái vốn khỏi Instagram và WhatsApp sẽ là một đòn giáng mạnh, thay đổi đáng kể cục diện ngành công nghệ và mạng xã hội. Ngược lại, nếu Meta thắng, đó sẽ là một sự khẳng định vị thế và chiến lược của họ, nhưng chắc chắn sẽ không dập tắt được những tranh cãi về sức mạnh thị trường của các tập đoàn công nghệ lớn.
Chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi và cập nhật những diễn biến mới nhất từ phòng xử án.
Nguồn:
https://www.law360.com/cases/5fd3a09d83a4f10601ad7f55/articles
https://www.ftc.gov/legal-library/browse/cases-proceedings/221-0040-metazuckerbergwithin-matter
https://www.cbsnews.com/news/meta-antitrust-trial-ftc-boasberg
