Tổng thống Trump tin rằng thuế quan sẽ mang lại việc làm cho nước Mỹ. Nhưng liệu điều này có thực sự đúng? Hay chính sách này sẽ vô tình thúc đẩy quá trình tự động hóa, thay thế con người bằng máy móc?
Ông Trump công bố chính sách thuế quan của mình vào ngày 2/4 tại, khẳng định rằng động thái này sẽ giúp mở cửa lại các nhà máy sản xuất ô tô ở Michigan và mang lại nhiều việc làm khác cho Hoa Kỳ. “Tổng thống muốn tăng số lượng việc làm trong lĩnh vực sản xuất tại Hoa Kỳ”, Thư ký báo chí Karoline Leavitt nói thêm vào hôm thứ Ba. “Ông ấy muốn mang công việc trở lại Mỹ.”
Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế lại cho rằng thay vì tạo ra việc làm mới, chính sách thuế quan mới này, cùng với những tiến bộ gần đây trong trí tuệ nhân tạo và robot, có thể khuyến khích các công ty tự động hóa hoàn toàn nhân công. “Chẳng có lý do gì để tin rằng điều này sẽ mang lại nhiều việc làm”, Carl Benedikt Frey, một nhà kinh tế và giáo sư về AI & công việc tại Đại học Oxford, nhận định. “Chi phí ở Hoa Kỳ cao hơn. Điều đó có nghĩa là có một động lực kinh tế mạnh mẽ hơn nữa để tìm cách tự động hóa nhiều công việc hơn.”
Lịch sử đã chứng minh điều này. Brian Merchant, một nhà sử học lao động và tác giả của cuốn Blood in the Machine, cho biết: “Trong lịch sử, khi có suy thoái, nếu có cơ hội tự động hóa, thì các công ty sẽ nắm lấy nó. Điều đó không nhất thiết có nghĩa là bạn sẽ sử dụng ít người hơn, nhưng nó có nghĩa là các nhà tuyển dụng có cơ hội phá vỡ các biện pháp bảo vệ lao động và giành được nhiều lợi thế hơn.”
Vậy khi nào các công ty sẽ chọn tự động hóa?
Câu trả lời nằm ở bài toán chi phí. Khi chi phí lao động thấp – như ở Việt Nam – các công ty thường không thấy đáng để đầu tư vào chi phí tự động hóa nhân công. Nhưng nếu các công ty buộc phải chuyển lao động của họ sang các quốc gia đắt đỏ hơn, như Hoa Kỳ, thì bài toán chi phí-lợi ích đó sẽ thay đổi đáng kể.
Hơn nữa, với sự phát triển vượt bậc của công nghệ AI và robot, việc tự động hóa ngày càng trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn. “Khả năng công nghệ của chúng ta đã được cải thiện kể từ vòng thuế quan trước, đặc biệt là nhờ những cải tiến trong AI”, Frey, nhà kinh tế học của Oxford, nói. Robot ngày càng trở nên khéo léo và linh hoạt hơn, nhờ vào những tiến bộ trong hệ thống AI tổng quát như mô hình ngôn ngữ lớn. Điều này đồng nghĩa với việc robot có thể đảm nhiệm nhiều công việc phức tạp hơn, thay thế con người trong nhiều lĩnh vực.
Tuy nhiên, không phải tất cả các chuyên gia đều đồng ý với quan điểm này. Daron Acemoglu, nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel, cho rằng robot vẫn còn gặp khó khăn trong môi trường phức tạp. Ông dự đoán rằng robot linh hoạt ít nhất phải 10 năm nữa mới xuất hiện.
Kinh nghiệm từ lần áp thuế trước đó của ông Trump vào năm 2018 cũng cho thấy không có sự gia tăng đáng kể nào trong tự động hóa. Trên thực tế, một nghiên cứu của Cục Dự trữ Liên bang cho thấy thuế quan đã dẫn đến mất việc làm trong các ngành bị ảnh hưởng, do chi phí sản xuất cao hơn và khả năng cạnh tranh xuất khẩu giảm.
Tuy nhiên, liệu lần này có khác? Liệu thuế quan năm 2025 có dẫn đến làn sóng tự động hóa mới, khi công nghệ AI và robot đã phát triển vượt bậc so với năm 2018? Đây là một câu hỏi mở, và chỉ thời gian mới có thể trả lời. Điều quan trọng là chúng ta cần nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện, cân nhắc cả lợi ích và rủi ro của chính sách thuế quan, để đưa ra những quyết định đúng đắn cho tương lai của nền kinh tế và người lao động.
